ابوالفضل قنبری - استاد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.
اسدالله حجازی - دانشیار ژئومورفولوژی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران
بهنام احمدی - دانشجوی کارشناسی ارشد برنامه ریزی آمایش سرزمین، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.

مقدمه: تکوین و تشدید حاشیه ­نشینی در پیرامون شهرها تحت تاثیر روابط نابرابر سیاسی- اقتصادی در سطح جهانی، ضعف برنامه های ملی در سطح میانی و برنامه ­ریزی شهری در سطح خرد شکل گرفته و در این راستا شهر تبریز نیز همانند سایر شهرهای بزرگ ایران، خیل عظیمی از جمعیت حوزه ­های روستایی و شهرهای کم­ جمعیت را به سوی خود کشانده و زمینه­ ساز افزایش میزان حاشیه نشینی شده است و مهم­ترین هدف از پژوهش حاضر بررسی علل و عوامل تشدید حاشیه­نشینی در شهر از منظر عوامل برنامه ­ریزی ناحیه ­ای است.  داده و روش: تحقیق حاضر، از دیدگاه ماهیت روش، توصیفی-تحلیلی است. جامعه آماری، ساکنان مناطق حاشیه ­نشین کلانشهر تبریز (مناطق قربانی، سیلاب، حیدرآباد، مارالان، ساری­زمی، آخمه­ قیه، آخر طالقانی، قسمت­های از لاله، محله­ ی غازان­داغی و پاتوق) می­ باشند. این مناطق طبق سرشماری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۵ دارای ۳۰۹۵۸۱ نفر جمعیت بوده و با استفاده از فرمول کوکران ۳۸۴ نفر به عنوان نمونه تحقیق انتخاب شدند. افرادی به عنوان نمونه انتخاب گردید که اطلاعات کافی در این زمینه داشتند. جهت تجزیه و تحلیل داده ­ها و اطلاعات نیز از آمارهای توصیفی و استنباطی (تی تک نمونه ­ای، کندال، تحلیل عاملی و تکنیک معادلات ساختاری) استفاده شد. یافته ها: نتایج حاصله نشان می­دهد، مهمترین عوامل موثر در تشدید و گسترش حاشیه­ نشینی در کلانشهر تبریز عبارتند از؛ ۱) مدیریت و برنامه­ ریزی و سیاست­ گذاری و فناوری، ۲) جاذبه ­های اقتصادی، رشد جمعیت و بروز مخاطرات محیطی، ۳) نابرابری درآمدی و دسترسی به شغل و امکانات، ۴) دافعه­ های اقتصادی محل سکونت مبدا و اختلافات قومی، ۵) دافعه­های اجتماعی فرهنگی محل سکونت قبلی، ۶) رشد جمعیت روستا و میل به مهاجرت و ۷) یافتن شغل و مسکن. در این میان عامل­ های اول و دوم به ترتیب با مقدار ویژه ۶۰/۵ و ۴۵/۵ از اهمیت ویژه­ای برخوردار هستند. در این میان عامل­ های اول (عامل مدیریت و برنامه ریزی و سیاست­گذاری و فناوری) و دوم (عامل جاذبه­ های اقتصادی، رشد جمعیت و بروز مخاطرات محیط) به ترتیب با مقدار ویژه ۶۰/۵ و ۴۵/۵ از اهمیت ویژه­ای برخوردار هستند و عامل هفتم نیز با مقدار ویژه ۵۱/۱ از کمترین اهمیت برخوردار می­باشد. نتیجه گیری: نتایج تحقیق حاضر، نشان­دهنده تاثیر عوامل مختلف بر تکوین و تشدید حاشیه نشینی است که در این رابطه باید عوامل و فاکتورهای کمی و کیفی را در تشدید و گسترش حاشیه­ نشینی در کلانشهرها لحاظ کرد.

مهاجرت, حاشیه نشینی, مدل معادلات ساختاری, کلان شهر تبریز