محمد مهدی احمدیان عطاری
محمود مصدق

«ادویه جدیده» اصطلاحی است که عقیلی خراسانی در وصف تعدادی از مفردات کتاب های دارویی خود به کار برده است. وی این اصطلاح را به داروهایی اطلاق نموده است که در طب سنتی سابقه ی مصرف نداشته و از خارج وارد می شده اند. پژوهش پیرامون «ادویه جدیده» اگرچه دارای ارزش تاریخی است (مثلا چگونگی تجارت داروها در گذشته)، در عین حال نشان دهنده ی رویکرد اطبای سنتی در مواجهه با پزشکی و داروسازی غربی نیز می باشد. در این پژوهش، اصطلاح «ادویه جدیده» در دو کتاب دارویی عقیلی خراسانی «مخزن الادویه و قرابادین کبیر» جستجو شد و سپس نام علمی، طبیعت، منبع تهیه و بخش مورد استفاده ی گیاه یا حیوان در تهیه ی دارو مورد بررسی قرار گرفت. ۲۷ دارو ذیل عنوان «ادویه جدیده» یافت گردید که برای ۱۶ مورد از آن ها تعیین نام علمی میسر شد. طبیعت اکثر این داروها گرم و خشک تعیین شدهاند و در چند مورد نیز بین اطبای سنتی اختلاف نظر وجود داشته است. تعیین طبیعت این داروها بیشتر با تکیه بر مورد مصرفشان در سیستم های درمانی خارجی بوده و البته از روش های متداول طب سنتی یعنی قیاس و تجربه نیز استفاده شده است. منبع تهیه ی ۷ مفرده، ارض جدید (آمریکا)؛ ۶ مفرده، زیربادات (نزدیک ونزوئلای امروزی) و بقیه چین و بعضی بلاد دیگر بوده است. این تحقیق نشان می دهد استفاده از داروهای دیگر سیستم های درمانی در کنار داروهای طب سنتی ایران برای عقیلی خراسانی امری قابل پذیرش بوده است. تلاش برای تعیین طبیعت این داروها نشان دهنده ی امکان هماهنگ سازی این داروها با سیستم دارویی و درمانی طب سنتی بوده است. با توجه به شرایط مشابهی که امروزه طب سنتی در مواجهه با پزشکی نوین دارد، پیشنهاد می شود با بررسی مزاج داروهای جدید و بررسی مکانیسم های سنتی اثربخشی آن ها، امکان تلفیق و استفاده ی همزمان طب سنتی با سیستم های نوین درمانی بررسی شود.

Advieh-e Jadideh, Novel drugs, Aghili Khorasani, Iranian Traditional Medicine, Western Medicine, ادویه جدیده, عقیلی خراسانی, طب سنتی, پزشکی غربی