امیر رضا واثق عباسی - استادیار گروه باستان شناسی، مجتمع آموزش عالی گناباد، خراسان رضوی، ایران
جواد علایی مقدم - استادیار گروه باستان شناسی، دانشگاه زابل، سیستان و بلوچستان، ایران
هوشنگ رستمی - دانش آموخته دکتری باستان شناسی، دانشگاه مازندران، ایران.

کاخ کوه خواجه سیستان یکی از مهم ترین محوطه های شرق گستره پهناور حکومت اشکانی و ساسانی است. محوطه کوه خواجه، از ابتدای قرن بیستم میلادی توجه باستان شناسان نامدار و بزرگی چون اشتاین و هرتسفلد را به خود جلب کرد و به تناوب تا به امروز، پژوهش در این محوطه ی کلیدی ادامه دارد. یکی از موضوعات مهم و مورد مناقشه در این زمینه، توالی تاریخی و عملکرد این بنای باشکوه است. در این پژوهش برآنیم تا براساس مطالعات، بررسی ها و کاوش های انجام شده و با استناد به استنتاج های منطقی به درک درستی در مورد گاه نگاری و کاربرد این محوطه عظیم دست یابیم. گزیده ی این پژوهش، به بررسی گچبری ها، سفالینه ها، نقاشی ها و سکه های به دست آمده از این محوطه معطوف شده و همزمان از دیگر عناصر معماری نظیر نقوش برجسته ی گلی و همچنین آزمایشات تاریخ گذاری مطلق در این محوطه استفاده شده است. با توجه به پژوهش های انجام شده از جمله، نتایج تاریخ گذاری مطلق، نقوش برجسته گلی و سکه های به دست آمده از کارهای میدانی، این محوطه در دوره ی ساسانی از ارزش و اهمیت بیشتری برخوردار بوده است. این محوطه از لحاظ ساختار کالبدی- فضایی مشابه شهرهای دوران تاریخی است، اما فضایی که استفاده شده، محدود بوده و نمی توانسته عملکرد یک شهر را داشته باشد. همچنین با توجه به مطالعات تطبیقی انجام شده، احتمالا این بنا عملکرد ارگی را داشته که به صورت توامان تقدس آتش در آن انجام می شده است و شباهت زیادی به بنای تخت سلیمان آذربایجان داشته و می توان عملکرد کاخ - معبد را برای آن در نظر گرفت.

سیستان, باستان شناختی, کاخ کوه خواجه, عملکرد, گاهنگاری