مهدی کریمی - دکتری، گروه فلسفه اسلامی، دانشگاه باقرالعلوم(ع)، قم، ایران

هدف پژوهش حاضر بررسی جایگاه تحقق عدالت در گستره معنویت، با تاکید بر نقد نظریه عدالت به مثابه انصاف است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و نتایج حاکی از آن است که نقطه محوری نقد به نظریه های عدالت و به ویژه نظریه عدالت به مثابه انصاف، انحصار مطلوب عدالت در ایده توزیعی منابع و فرصت ها است. از سویی، چشم پوشی از جنبه های معنوی انسان به مثابه هسته اصلی تشکیل دهنده اجتماع، سبب شده است، این نظریه ها نتوانند شامل همه جنبه های معنوی و مادی فرد و جامعه گردند. از دیدگاه هستی شناختی، انسان از دو حیث مادی و معنوی برخوردار است، از یک نظر انسان حقیقتی مادی است و نیازها و خواسته های مادی دارد. ایده عدالت توزیعی در این قسمت می تواند، تامین کننده خواسته های مادی باشد. برابری و آزادی به معنای داشتن موقعیت های برابر و تامین آزادی های اساسی در این بعد می تواند تامین کننده مطلوب مادی عدالت باشد. اما از سوی دیگر و با توجه به رویکرد دینی به عدالت و از دریچه علوم اسلامی، به ویژه آنچه فیلسوفان مسلمان با عنایت به هستی شناختی انسان ارائه کرده اند، انسان حقیقتی مجرد و غیرمادی است و همه انواع ادراک ها و فعالیت های او ناشی از نفسی مجرد و غیرمادی است. در این نگرش، فرد انسانی خود یکی کل و یک مجموعه است و همواره میان دو بعد شاخص وجود او یعنی بعد مادی و معنوی، فطری و غریزی دیالکتیکی درونی در جریان است. این گفتگوی درونی در نهایت به انتخاب های عادلانه یا ظالمانه می انجامد. مخاطره انتخاب های ظالمانه همواره وضعیت های عادلانه را که با تلاش بسیار محقق شده است، در معرض فروپاشی قرار می دهد. بنابراین، لازم است برای تحقق جامعه ای عادلانه، افراد آن جامعه نیز در گفتگوی درونی خود جانب عدالت و انصاف را بگیرند.

عدالت, معنویت, انصاف, راولز, آزادی, انسان شناسی