عباس رزم پوش - دانشجو
کریم حاجی زاده - استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه محقق اردبیلی
رضا رضالو - استادیار دانشگاه محقق اردبیلی
بهروز افخمی - دانشیار دانشگاه محقق اردبیلی

آجر لعابدار یکی از زمینه های هنری مهم در حوزه فرهنگی مانا است که در بناهای مذهبی و از جمله در معبد قلایچی استفاده شده است. آجرهای قلایچی حاوی طیف وسیعی از نقش مایه ها و نگاره ها هستند که علاوه بر ارزش هنری و بصری، یک یا چند صحنه روایی را برای نمایش مضامین معنوی مشخص بازنمایی می کنند. در این نوشتار ضمن طبقه بندی تمام نگاره های موجود بر این آجرها در قالب ۵ گروه و ۵۲ گونه ، مقایسه تطبیقی گسترده ای جهت بررسی تاثیر و تاثر آن ها با نقوشی در ایران و خارج از ایران، تعیین گاهنگاری نسبی و نهایتا تبیین دلالت های محتوایی یا آئینی نقوش انجام شد. مقایسه گونه های متنوع نقوش آجرها نشان می دهد بخش عمده آن ها در دوران حکومت سارگون دوم و سناخریب آشوری در اواخر سده هشتم تا اوایل سده هفتم ق.م و با تاثیرپذیری از نقوش رایج در امپراطوری آشور در یک سنت هنری بومی در شمال غرب ایران تولید شده اند. بررسی محتوا و مضمون نقوش در کنار مطالعه گروهی دیگر از مواد فرهنگی مرتبط با بافت آئینی در قلایچی و سایر محوطه های مانایی نشانگر حضور باور مذهبی «نیایش درخت مقدس» و انجام اعمالی مانند تطهیر، لایبیشن و قربانی در پیشگاه این درخت است که با هدف «زندگی بخشی به انسان»، «باروری زمین»، «پایداری زندگی» و «تجدید حیات پس از مرگ» انجام می شده است. این باور مذهبی پیش از مانا در آشور رواج یافته و مجموعه مدارکی که در اینجا بررسی شدند شواهدی از وام گیری باور مذکور توسط ماناها هستند.

آجر لعابدار, قلایچی, مانا, مذهب مانا, شمال غرب ایران