سیده مریم مجتبوی - گروه معماری، موسسه آموزش عالی فردوس، مشهد، ایران.
آوا شیروانی مقدم - گروه معماری، موسسه آموزش عالی فردوس، مشهد، ایران.
صدف سرمدی - استادیار گروه معماری واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

امروزه با ورود انقلاب صنعتی به ایران، شهرنشینی و در پی آن آپارتمان نشینی و انبوه سازی مجتمع های مسکونی رشد و توسعه یافته است. در این فرایند، توجه به منافع مادی، باعث حذف برخی از ارزش های معمارانه شده و ساخت و ساز در شهرها بدون در نظر گرفتن فضاهای باز و نیمه باز گسترش یافته است. فضاهای باز و نیمه باز از مهمترین فضاها جهت تامین نیازهای ساکنین، افزایش آسایش اقلیمی و تامین خلوت شخصی و جمعی است که بر روحیه و کیفیت زندگی انسان نیز تاثیر مثبت بسزایی دارد. از آنجا که شرایط داخلی خانه تاثیرات جدی بر سلامت ساکنین دارد، لذا هدف این پژوهش، بررسی ابعاد مختلف سلامت، استخراج مدل مفهومی نحوه تاثیرگذاری فضای باز و نیمه باز در ارتقاء سلامت ساکنین و بررسی مدل مفهومی در نمونه های موردی است. روش پژوهش حاضر، کیفی است، که در گام اول از طریق مطالعات کتابخانه ای و اسنادی به مرور مبانی نظری در حوزه سلامت و نحوه تاثیر فضای باز و نیمه باز در ارتقاء سلامت ساکنین پرداخته شده و مدل مفهومی پژوهش استخراج گشته است. در گام بعد، با استفاده از مطالعات میدانی به تحلیل مدل مفهومی در نمونه های موردی (خانه پدر و دختر و ویلای مایان) پرداخته شده و نقش فضاهای باز و نیمه باز در نمونه ها مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج نشان می دهد، فضای باز و نیمه باز در هر دو نمونه از طریق مولفه های اجتماعی (حریم فضایی و خلوت فردی)، مولفه کالبدی (ارتباط با طبیعت و آسایش اقلیمی) و مولفه عملکردی (تامین نیاز ساکنین)، موجب ارتقاء اجزاء سلامت (سلامت جسمی، سلامت روحی و سلامت اجتماعی) شده است.

مسکن, فضای باز و نیمه باز, سلامت, خانه پدر و دختر, ویلای مایان