محمدرضا سبزه پرور - کارشناسی ارشد، گروه علوم و صنایع چوب و کاغذ، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرج، کرج، ایران
احمد جهان لتیباری - استاد، گروه علوم و صنایع چوب و کاغذ، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرج، کرج، ایران
شادمان پورموسی - دانشیار، گروه علوم و صنایع چوب و کاغذ، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرج، کرج، ایران

سابقه و هدف: مواد استخراجی گیاهان ویژگی های منحصر به فردی دارند. ایجاد رنگ کرده و رنگ چوب را تغییر داده و رنگ های جذاب و متنوعی ایجاد می کنند. خاصیت ضد حشره داشته و نقش حفاظت کنندگی دارند. خاصیت دارویی داشته و در طب سنتی به عنوان دارو استفاده می شوند. بدین جهت انسان از روزگار گذشته همواره از عصاره های گیاهی و مواد استخراجی در کاربردهای صنعتی- دارویی و حتی مبارزه با آفات استفاده کرده است. درگذشته استفاده از این مواد به صورت تجربی بود ولی با پیشرفت علوم جایگاه علمی پیدا کرد. باوجودی که اغلب میوه و یا چوب درخت گردو به عنوان ارزش اقتصادی آن در نظر گرفته می شود، ولی بررسی های انجام شده بر روی ویژگی مواد استخراجی درخت گردو اثبات کرده است که این مواد به عنوان عوامل ضد مخرب چوب و گاها سمی طبقه بندی می شوند. در این مطالعه شناسایی ترکیب های شیمیائی برگ درخت گردو و تغییرات آن در دو دوره بهار و تابستان و هم چنین اثر خشک شدن بر این تغییرات مورد بررسی قرار گرفته است.مواد و روش ها: برگ های یک ناحیه از درخت گردو با سن تقریبی ۱۰۰ ساله در یکی از مناطق کوهستانی شهرستان کرج در دو فصل بهار و تابستان جمع آوری و مواد استخراجی برگ های هر دوره به دو شکل تر و هوا خشک جمعا ۴ نمونه مورد ارزیابی قرار گرفتند. عصاره گیری بر طبق دستورالعمل  T۲۰۴-۰۵آیین نامه Tappi انجام گرفت. شناسایی ترکیب های شیمیائی موجود در عصاره برگ ها و تغییرات آن با استفاده از طیف سنجی کروماتوگرافی گازی- طیف سنجی جرمی (GC – MS) انجام شد.نتایج: نتایج نشان دادند که در برگ خشک نمونه بهار ترکیب های زیادتری در مقایسه با نمونه تر همان برگ وجود دارد که موید فرار بودن ترکیب های موجود در برگ تر بهار است. همچنین تفاوت محسوسی بین ترکیب های موجود در برگ بهار و تابستان مشاهده شده است. ترکیب های اصلی شامل: ۲- متیل نپتالین، تری دکان و تترا دکان و ۲-۳-دی متیل نپتالین و اتیل سیکلو بنزن در برگ تابستانی شناسایی شده اند. نپتالین-۲-متیل و ۲،۱-بنزینیدی کربوکسیلیک اسید، دی آزو اوکتیل استر در نمونه های خشک و تر بهاره مشاهده شده است. باوجودی که نپتالین ۲,۳ دی متیل در برگ خشک تابستانه و دکان در برگ تر تابستانه وجود دارد، ولی تری دکان، دو دکان، تری دکان و تترا دکان در هر دو نمونه خشک و تر تابستانه مشاهده شده است و اتیل سیکلوهگزان در برگ تر تابستانه شناسایی شده است.نتیجه گیری: نتایج به دست آمده نه تنها موید تغییرات فصلی مواد استخراجی برگ درخت گردو می باشد، بلکه تغییراتی بین نمونه خشک و تر بهاره ظاهر شده است که نشان دهنده فرار بودن بعضی از این ترکیب ها می باشد. این یافته بیانگر وجود بوی مشخصی از برگ های درخت گردو در فصل بهار است. ولی تغییرات قابل توجهی بین نمونه خشک و تر تابستانه مشاهده نمی گردد. احتمالا مواد فرار در طی فصل بهار از برگ درخت گردو جدا شده است. ولی عدم وجود بعضی از ترکیب های موجود در برگ خشک و تر تابستانه می تواند نشان دهنده تغییر فصلی ترکیب های تشکیل دهنده مواد استخراجی برگ درخت گردو باشد.

تترا دکان, تری دکان, مواد استخراجی, ۲-۳-دی متیل نپتالین, ۲- متیل نپتالین, GC-Mass