مهدی سلیمانی مطلق - دانشگاه کاشان
هدی قاسمیه - دانشگاه کاشان
علی طالبی - دانشگاه یزد

خشکسالی و افزایش بهره برداری منابع آب زیرزمینی از عوامل کنترل کننده خصوصیات آبخوان هستند. نقش این عوامل زمانی مشخص می شود که عملکرد آبخوان از لحاظ ضرایب هیدرودینامیکی در دوره های مختلف مطالعه شود. ازآنجاکه مدیریت تخصیص و بهره برداری در بیشتر آبخوان ها بر مبنای نتایج آزمایشات پمپاژ در گذشته است، نمی توان انتظار مدیریت بهینه را داشت. بدین منظور در این مطالعه، ابتدا وضعیت و وقوع دوره های خشکسالی آب زیرزمینی در دشت الشتر با استفاده از شاخص SGI بررسی شد، سپس دو دوره خشکسالی در اواخر دهه ۱۳۷۰ و اواخر دهه ۱۳۸۰ که وضعیت شدید و خیلی شدید داشتند، به عنوان تنش های وارده به سیستم آبخوان انتخاب شدند. در این دوره ها از نتایج آزمون های پمپاژ چاه های بهره برداری که تقریبا شرایط چاه های کامل را داشتند، برای تعیین ضرایب هیدرودینامیکی آبخوان استفاده شد. برآورد ضرایب هیدرودینامیکی آبخوان در چاه های بهره برداری با استفاده مدل تحلیلی مانچ که خطاهای ناشی از زهکشی لحظه ای، عدم تراکم پذیری آبخوان آزاد و ذخیره چاه را در نظر می گیرد، انجام شد. ضرایب حاصل با نتایج آزمون های پمپاژ و مطالعات ژئوالکتریک (در ابتدای دوره مطالعاتی) مقایسه شد. نتایج نشان داد که مقادیر ضرایب هیدرودینامیکی آبخوان در هر دو دوره خشکسالی نسبت به دوره پایه کاهش داشتند. درخصوص قابلیت انتقال آبخوان بیشترین مقدار آن حدود ۱۰۰ تا ۳۲۰ مترمربع در روز در اواخر دهه ۸۰ و در مکان های مختلف دشت اتفاق افتاده که نشان دهنده کاهش ضخامت بخش اشباع و کاهش نفوذپذیری آبخوان در اثر خشکسالی و افزایش بهره برداری منابع آب زیرزمینی است. همچنین در این دوره، بیشترین کاهش مقدار ضریب ذخیره بین ۳ تا ۱۰ درصد نسبت به سال های اولیه بوده است. برای هر دو پارامتر مورد بررسی (ضریب ذخیره و قابلیت انتقال)، نتایج مقایسه میانگین با استفاده از آزمون آماری t در سطح اطمینان ۹۵ درصد نشان داد که اختلاف معنی داری بین مقادیر هر متغیر در دوره های تنش نسبت به دوره پایه وجود دارد. به طور کلی با افزایش شدت خشکسالی و برداشت بی رویه منابع آب زیرزمینی، بخش های مختلف دشت ضرایب هیدرودینامیکی کمتر را در سطوح بیشتری تجربه کرده اند.

دوره های خشکسالی, شاخص SGI, ضرایب هیدرودینامیک آبخوان, مدل مانچ