محمدهادی توکلی - عضو هیات علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

زینر در کتاب «عرفان هندو و مسلمان» بیان می کند که قرآن به سبب تاکید بر غیریت کامل خداوند پذیرای تفسیر عرفانی نیست و لذا تصوف انحراف کاملی از آموزه های رسمی اسلام است و توسعه آن مرهون عوامل بیرون از اسلام است. به نظر می رسد که آنچه که سبب شده او اسلام را دینی غیرعرفانی قلمداد کند، مبتنی بر پیش فرض او در خصوص تساوی عرفان با اتحاد با خداوند است، حال آنکه نه عرفان و نه «میستیسیزم» -به عنوان معادل آن که زینر به کار برده است- به لحاظ واژه شناسی مبتنی بر اتحاد خداوند با نفس عارف نیستند. عرفان عبارت است از شناخت بی واسطه خداوند. البته شناخت بی واسطه خداوند ملازم با یک ارتباط هستی شناختی با خداوند است که می توان «عرفان» را به صورت مجازی بر این ارتباط اطلاق کرد. این ارتباط هستی شناختی، نمی تواند به صورت اتحاد، به معنای یکی شدن دو ذات و یا یکی بودن دو شیء باشد، چرا که چنین اتحادی ممتنع است. عرفان، به معنای شناخت بی واسطه خداوند که –البته به صورت اکتناهی نیست- در قرآن و سنت مورد توجه و تاکید بوده است، و این شناخت بدون اتحاد و نیز بدون تعلق به کنه ذات خداوند، میسر است و ازین رو، غیرعرفانی خواندن اسلام به لحاظ معنای صحیح عرفان، اتهامی نارواست، مگر آنکه بر اساس وضعی جدید، عرفان به معنای اتحاد باشد، که در این صورت اسلام از حیث احتواء بر امر مستحیل منزه است.

زینر, اتحاد, عرفان, علم حضوری, بینونت