الهام فخیمی - استادیار پژوهشی،بخش منابع طبیعی،مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان چهارمحال و بختیاری،سازمان تحقیقات آموزش و ترویج
فرود صالحی - دانشیار پژ وهشی، بخش تحقیقات علوم زراعی و باغی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، اصفهان، ایران
سعیدنعیم امامی - دانشیار پژ وهشی، بخش تحقیقات آبخیزداری، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان چهارمحال و بختیاری، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، شهرکرد، ایران

سابقه و هدفتغییر کاربری در اکوسیستم های طبیعی ازجمله سدسازی و تبدیل اراضی مرتعی به اراضی کشاورزی می تواند خسارت های جبران ناپذیری به اجزاء مختلف اکوسیستم وارد کند. براساس نتایج تحقیقات، مخرب ترین آن کاهش پوشش گیاهی، افزایش فرسایش و کاهش تنوع زیستی است. در مدیریت اکوسیستم های طبیعی، پایش تغییرات پوشش گیاهی از اهمیت بسیاری برخوردار است. این تحقیق با هدف بررسی تغییرات شاخص های پوشش گیاهی و تنوع گونه ای در اراضی زراعی شخم خورده، رهاشده و پوشش طبیعی مراتع اطراف سد زیرزمینی یان چشمه واقع در شهرستان بن استان چهارمحال و بختیاری انجام شد.مواد و روش هابدین منظور، چهار سایت شامل مراتع طبیعی اطراف سد، اراضی بالادست سد (دیم زار در حال کشت)، اراضی محل احداث مخزن سد (شخم خورده و رهاشده کمتر از ۷ سال) و اراضی پایین دست سد (رهاشده بیش از ۱۵ سال) انتخاب و در هریک از سایت ها، سه ترانسکت به طول ۵۰ متر موازی باهم و عمود بر شیب منطقه به فاصله ۵۰ متر از هم مستقر شدند. تعداد ۱۵ پلات ۲*۲ مترمربعی با فاصله ده متر از هم بر روی ترانسکت ها قرار گرفت و بعد در هر پلات، درصد تاج پوشش، زی توده هوایی، تراکم، درصد لاش برگ و خاک لخت یادداشت شد. از روش برآورد نظری به منظور تعیین سطح تاج پوشش گیاهان در پلات ها استفاده شد. زی توده هوایی گونه ها با استفاده از روش قطع و توزین تعیین شد. برای بررسی تنوع گونه­ای، شاخص­های سیمپسون و شانون – وینر و برای مقایسه غنای گونه­ای، شاخص­های مارگالف و منهینیک در نرم افزار Past محاسبه شدند. تعیین وضعیت مرتع با استفاده از روش چهار فاکتوری انجام شد.نتایجنتایج نشان داد که شخم و تغییر کاربری اراضی مرتعی به اراضی کشاورزی سبب کاهش معنی دار پوشش تاجی و به تبع آن کاهش میزان زی توده هوایی، تراکم و کاهش تنوع و غنای گونه ای در اراضی شخم خورده و رهاشده نسبت به مراتع شیب دار منطقه شده است. نتایج نشان داد که شخم اراضی علاوه بر کاهش پوشش، سبب تغییر در ترکیب گونه ای و افزایش گونه های یکساله و مهاجم و کاهش گونه های بوته ای شده است. براساس نتایج، تغییر کاربری مرتع سبب شد تا مراتع اطراف از وضعیت متوسط به وضعیت ضعیف و خیلی ضعیف در مراتع شخم خورده رهاشده و تحت کشت (بالادست) با گرایش منفی نزول پیدا کند.نتیجه گیری اقدامات انجام شده برای احداث سد و به دنبال آن گسترش کشاورزی سبب شخم دوباره و دست کاری خاک در منطقه شده است. ضمن آنکه ممکن است در درازمدت، رها کردن کشاورزی در اثر افت سطح آب سد زیرزمینی سبب فرسایش بیشتر خاک شود. بنابراین، لازم است پایش تغییرات پوشش گیاهی در محدوده احداث سد به صورت مستمر در سال های آینده انجام گردد.

ساختار پوشش, شاخص تنوع و غنای گونه ای, تغییر کاربری, مراتع دست نخورده