نیره دلیر - دانشیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
مجتبی خلیفه - ااستادیار دانشگاه بیرجند

مشروعیت همواره از مهم ترین اهداف حکومت‎هاست و پژوهش پیش‎ رو تلاش دارد مسئله مشروعیت در عصر ایلخانان مغول را طی دو دوره از حیات سیاسی آن ها روشن سازد. در این پژوهش از شواهد سکه‎‎شناسی برای مطالعه تطبیقی مبنا و مسئله مشروعیت در دو مقطع «مسلمانی» و «نامسلمانی» ایلخانان استفاده شده است. داده‎های سکه‎ها ابزار مناسبی برای سنجه اطلاعات تاریخی محسوب می‎شوند. مقاله در پاسخ به این پرسش که چگونه می‎توان مشروعیت‎یابی حکمرانان «نامسلمان» و «مسلمان» عصر ایلخانی را براساس شواهد سکه‎شناسی تبیین کرد؟ از شیوه تبیین تاریخی و استناد به سکه‎ها بهره گرفته است. مقاله این ادعا را طرح می‎کند که استفاده از آیات و روایات در عصر نامسلمانی ایلخانان بر روی سکه‎ها رواج داشته و این امر نشان از توجه حکمرانان مغول به دین مردم تحت انقیاد و مشروعیت‎یابی از آن طریق است. یافته‎های پژوهش نشان می‎دهد شاخص‎ترین و مهم ترین الگوی اسلامی رایج در سکه‎های عصر «نامسلمانی» ایلخانان به ویژه زمان هلاکوخان آیه ۲۶ سوره آل عمران بوده که آیه «معارضین حکومت‎ها» هم می‎توان از آن یاد کرد. پس از «مسلمان» شدن ایلخانان تقریبا استفاده از این آیه خاص بنا به دلایلی با احتیاط بیشتر و تنها در عراق به کار رفته است. این امر نشانگر ضرورت مشروعیت ایلخانان مسلمان در این منطقه مهم خلافت نشین براساس این آیه بوده است. درمجموع استفاده از این آیه در دوره «مسلمانی» نسبت به دوره «نامسلمانی» بسیار محدود شده است.

مشروعیت, ایلخانان, نامسلمان مسلمان, سکه, آیه ۲۶ آل عمران