آراد غلامی - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
عبدالرضا سیف - استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

طنز در لغت به معانی مسخره کردن، طعنه زدن، تمسخر نمودن و مانند این ها آمده است. در ادبیات فارسی، برای انواع شوخ طبعی ها، به اعتبارات متفاوت، نام های متعددی وجود داشته و دارد. در پژوهش های معاصر در این عرصه، طنز به عنوان واژه ای برای تمام متونی که وجه تمایز آن ها، خنده آوری است به کار می رود. در واقع، طنز، نوعی از ادبیات است که بدی ها و زشتی ها را بزرگ تر می نمایاند. در این پژوهش توصیفی-تحلیلی، معنای عام و موسع طنز، که در بر گیرنده مفاهیمی چون هجو و هزل نیز هست، به کار گرفته می شود و پس از بررسی تعریف و دامنه مفهوم طنز و به طور خاص، طنز موقعیت، به تحلیل این گونه در روضه ششم اثر منثور جامی به نام بهارستان می پردازیم تا وضعیت های گوناگون موجد طنز موقعیت را در این متن شناسایی نماییم؛ در نهایت می کوشیم تا چرایی بهره گیری فراوان تر از وضعیت هایی خاص را تحلیل کنیم. در این پژوهش، بعد توصیفی بر مبنای تعریف عام طنز و طنز موقعیت و وضعیت های ایجاد کننده آن به طور خاص و جنبه تحلیلی، بر پایه کاربست ابزارهای نظری یادشده در یک اثر ادبی خاص شکل گرفته است. یافته های پژوهش حاضر، نشان می دهند که جامی در بیش از نیمی از مطایبه های روضه ششم بهارستان، از پردازش طنز موقعیت بهره گرفته است و بیش ترین استفاده او در ایجاد طنز موقعیت، از وضعیت اوصاف ناپسند بوده است. وی در این راه هم صفات نامطلوب ظاهری، مانند زشتی و هم ویژگی های ناپسند باطنی مثل ستم گری را دست مایه طنزپردازی قرار داده است. افزون بر این، استفاده جامی از هشت وضعیت مختلف از میان ده وضعیت پربسامد ایجاد کننده طنز موقعیت در ادبیات کهن فارسی، تنوع بالایی را به نمایش گذاشته است.

بهارستان, جامی, طنز موقعیت, مطایبه, وضعیت اوصاف ناپسند