سپیده یگانه - گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران
مهین پناهی - گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

شعر دفاع مقدس یکی از زیرجریان های شعر معاصر است که در ارتباطی تناظری با فرامتن تاریخی جنگ عراق علیه ایران شکل گرفته و با خاتمه ی جنگ، سیر تطور خود را با عبور از پدیده محوری به سوی رویکرد پیامدمحور ادامه داده است تا آنجا که می توان سال های ۱۳۶۸ و ۱۳۶۹ را دوره ی گذار شعر دفاع مقدس نامید. این جریان شعری ذیل ژانر شعر غنایی قرار می گیرد و این بازه ی زمانی بستر مناسبی برای تاثیرپذیری آن از فرامتن تاریخی اجتماعی جنگ تحمیلی است. سه فرامتن «شهادت افراد»، «بازگشت اسرا» و «انحراف های اقشاری از مردم از آرمان های انقلاب اسلامی» و تاثیر اجتماعی آن ها بیشترین تاثیر را در شاکله ی ژانریک شعر دفاع مقدس در سال های پس از جنگ داشته است که به ترتیب عبارتند از: تداوم زیرژانر «سوگ سرایی»، شکل گیری «زیرژانر تلفیقی توصیفی تکریمی» و تداوم «زیرژانر انتقادی». شاعران در زیرژانر سوگ سرایی روند مرثیه سرایی برای شهدا را در شعر دفاع مقدس ادامه می دهند، در زیرژانر توصیفی تکریمی ضمن توصیف جنگ و جنگاوری رزمندگان، آزادگان را تکریم می کنند و در زیرژانر انتقادی در جایگاه وجدان بیدار جامعه کاستی ها را رصد و با زبان شعر تبیین می کنند. علیرضا قزوه، سیمین دخت وحیدی و مجید نظافت بیشترین سروده های سال های پس از جنگ را در کارنامه ی خود دارند و قالب غزل، رایج ترین قالب شعری در دوره مورد بررسی است.

شعر دفاع مقدس. فرامتن تاریخی اجتماعی. سوگسرایی. شعر توصیفی تکریمی. شعر انتقادی