محمد علی قادری - استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه علوم پزشکی زاهدان، دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی

موضوع «تجری» به عنوان یکی از مباحث پرکاربرد و چالش برانگیز در حیطه ی حقوق موضوعه، فقه و حتی کلام اسلامی، در آثار بسیاری از علماء، مورد بررسی قرار گرفته است. لیکن با عنایت به عدم تحقق فعل گناه و جرم مقصود فاعل، از جهت شمول آثار اخروی و دنیوی ارتکاب جرم، محل اختلاف و نزاع علمی قرار گرفته است. بحث «قبح»شناسی تجری از باب قائل شدن به حرمت عقلی و عقاب اخروی و مجازات دنیوی بسیار تعیین کننده است. زیرا مطابق با قواعد عقلی و شرعی می توان از این حکم عقلی به حکم شرعی نیز دست یافت و مطابق با آن، قانون گزار می تواند مجازاتی وضع نماید و یا آن را تشدید نماید. در این پژوهش که به شیوه ی توصیفی-تحلیلی صورت گرفته، ضمن تبیین مبنایی انواع حسن و قبح، تجری را از جهت دارا بودن عنصر قبح فاعلی و فعلی مورد بررسی قرار دادیم و ضمن نقد و بررسی اقوال علماء در این خصوص، به این نتیجه دست یافتیم که هرچند در «تجری» قبح به معنای مفسده محقق نشده باشد ، لیکن از باب عناوین «طغیان و هتک حرمت»، و «ظلم و عدم اطاعت» می توان برای تجری هم قبح فاعلی و هم قبح فعلی قائل شد.

تجری، قبح فاعلی، قبح فعلی، استحقاق عقاب