بابک محمدی - دانشجوی کارشناسی ناپیوسته مهندسی حرفه ای معماری، دانشکده مهارت و کارآفرینی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران
بهاره جودت - فارغ التحصیل کارشناسی پیوسته مهندسی معماری، موسسه آموزش عالی اسوه، ایران

عناصر ساختمانی در گذشته ابتدا به دلیل اهمیت ساختاری تکامل یافتند و بعدها با اصلاحات مورفولوژیکی به اوج زیبایی شناختی خود رسیدند. گنبد در درجه اول یک راه حل سازه ای برای سقف است، اما به عنوان یک عنصر غالب، برای ارزش زیبایی شناختی نیز آزمایش شده است. گنبدهای کم عمق به دلیل ظاهر نشدن در ارتفاع، تزئینی در سطح خارجی به حساب نمی آمدند. اما از آنجایی که گنبدها جرم قابل توجهی پیدا کردند، موقعیت آنها بر بالای ساختمان ها غالب شد و توجه بیننده را به خود جلب کرد. آنها خط افق را تعریف می کردند و بر نمای شهرها حکومت می کردند. گنبدها جدا از عملکرد ساختاری و سقفی، ارزش نمادینی نیز دارند. از قدیم الایام، بشر گنبدهایی را به عنوان راه حل سقف در ساختمان ها می ساخت. رومیان باستان و ایرانیان از خواص ساختاری کامل سیستم قوسی (سیستم ساختاری مبتنی بر طاق و گنبد) استفاده می کردند. با رشد اسلام در آسیای مرکزی و ایران، مسلمانان در ساخت بناهای خود طاق و گنبد را پذیرفتند و ویژگی های بصری و ساختاری خود را بیشتر توسعه دادند. با ورود مسلمانان به هندوستان، همراه با فرهنگ جدید، فنون قوسی ساختمان سازی را در این منطقه معرفی کردند. در ابتدا تضادهای سبکی وجود داشت اما پس از آن سنگ تراشان هندی اصول ساختاری سیستم قوسی را آموختند و امکانات بصری آن را به اوج خود رساندند. در اوایل دوره اسلامی، فنون طراحی و ساخت گنبدها شکوفا شد و توسط مغول ها ابداع شد. هدف از انجام این پژوهش، این مقاله به بررسی گونه شناسی گنبدها در معماری اسلامی شمال هند می پردازد و تحولات سبکی آن را بررسی می کند.

گونه شناسی، سیستم قوسی، هند قرون وسطی، معماری مغول، گنبد، تاریخ معماری.