مهرنوش کاوسی سهل آبادی - کارشناس ارشد توسعه اقتصادی و پژوهشگر بنیاد ایرانشناسی

در دوره قاجار، تحت تاثیر قدرت های خارجی، ایران و دریای خزر، در وضعیت جدیدی قرار گرفتند. با انعقاد معاهده های گلستان و ترکمانچای پس از دو دوره جنگ های ایران و روسیه بخش هایی از کشور و دریای خزر در اختیار روسیه قرار گرفت. در پی اهداف سیاسی - اقتصادی روس ها، امنیت و توسعه تجاری در دریای خزر برقرار شد. وجود راه آبی دریای خزر، همجواری روسیه با ایران، نیاز شدید روسها به محصولات کشاورزی و دامی ایران، نیاز ایران به تولید کالاهای ارزان قیمت کشور روسیه، موجبات توسعه صنعت حمل و نقل و ارتباطات از طریق دریای خزر و همچنین رونق بنادر آستاراخان و انزلی شد. با اقدامات روس ها تجارت دریایی دریای خزر پیشرفت فراوانی یافت؛ بطوریکه تا آستانه جنگ جهانی اول، دریای خزر بیشترین نقش را در صادرات و واردات میان ایران و روسیه و حتی تجارت ترانزیتی به کشورهای اروپایی داشت. با توجه به اهمیت موضوع، در این نوشتار به بررسی اوضاع تجاری و سیاسی ایران و روسیه از راه دریای خزر و روند توسعه تجارت و کالاهای تجاری که از طریق دریای خزر جابجا می شدند، پرداخته ایم و همچنین مروری به مسیرها و وسایل حمل و نقل تجاری در دوره قاجار داشته ایم.

ایران, قاجار, دریای خزر, روسیه, سیاست و تجارت