مجید کیا - گروه مهندسی عمران- مدیریت ساخت، واحد قشم، دانشگاه آزاد اسلامی، قشم، ایران
محسن دادرس - گروه مهندسی عمران، واحد بندرعباس، دانشگاه آزاد اسلامی، بندرعباس، ایران
زینب علی یاس - گروه مهندسی معماری، واحد بندرعباس، دانشگاه آزاد اسلامی، بندرعباس، ایران

مقدمه: تغییرات کاربری ساحلی جزیره قشم می­توانند دلایل متفاوتی داشته باشد که بررسی نشده است. پژوهشگران از تصاویر با وضوح متوسط به­ویژه داده­های ماهواره­ای لندست برای استخراج الگوهای کاربری ساحلی استفاده نموده­اند که با تفکیک مکانی ۳۰ متری این تصاویر که در ناحیه ساحلی مرز مشترک اکوسیستم­های ساحلی- دریایی می­باشد، خطاهایی وجود دارد. به همین دلیل در پژوهش حاضر از سری عکس­های هوایی با دقت بالا و مقیاس­های ۱:۱۰.۰۰۰ و ۱:۲۰.۰۰۰  برای استخراج الگوهای کاربری ساحلی و پایش تغییرات آن برای دوره­ ۵۱ سال گذشته استفاده شده است. اهداف این پژوهش نیز در راستای اثبات فرضیه مبنی بر بررسی و تحلیل تغییرات کاربری ساحلی جزیره قشم و نحوه­ تغییرات آن در طی نیم­قرن اخیر می­باشد. مواد و روش­ها: محدوده مورد مطالعه در عرض ۲۵۰۰ متری از خط ساحلی به سمت خشکی جزیره قشم تعریف گردید و الگوهای کاربری ساحلی در این محدوده بررسی شد. ابتدا از عکس­های هوایی جزیره قشم در سال­های ۱۳۴۶، ۱۳۶۹، ۱۳۷۴، ۱۳۸۶ و ۱۳۹۶ استفاده شد. بعد از برداشت نقاط کنترل و مرجع مختصاتی، عکس­ها زمین­مرجع شده و کاربری­های اراضی و خط ساحلی در نرم­افزار ArcGIS استخراج شد. به­ منظور پیش­بینی مساحت کاربری انسان­ساخت و ارتباط آن با عوارض جغرافیایی و معیارهای محیطی در گستره­ نواحی ساحلی جزیره قشم، از مدل رگرسیون وزن­دار جغرافیایی استفاده شد. نتایج و بحث: نتایج نشان داد اراضی بایر، تپه­های صخره­ای و جنگل­های پراکنده به ­ترتیب با فراوانی نسبی ۳/۲۹، ۷/۲۳ و ۳/۱۰ درصد،­ الگوهای غالب کاربری ساحلی قشم هستند. در سال­های ۱۳۴۶ تا ۱۳۹۶، اراضی بایر، کشاورزی، تپه­های صخره­ای، جنگل مانگرو و صخره­های ساحلی به ­ترتیب ۴۸۵۱، ۲۹۷، ۷۰۹۹، ۲۱۹ و ۲۹۳۸ هکتار کاهش یافته است؛ اما سکونتگاه­های انسانی، تپه ماهور، سواحل گلی، سواحل ماسه­ای، اسکله - بنادر و نواحی صنعتی به­ ترتیب ۲۰۹۴، ۳۸۱۳، ۱۳۶، ۵۳۵۱، ۶۴۴ و ۱۲۴۹ هکتار افزایش یافته است. در نواحی شرقی به ­ویژه محور درگهان - قشم، بیشترین تغییرات کاربری ساحلی مربوط به ساخت­وسازهای انسانی شامل احداث شهرک­ صنعتی طولا، توسعه سکونتگاه شهری قشم و درگهان، احداث اسکله­های بهمن، ذاکری، توسعه شهر درگهان و اسکله لافت بوده است و مساحت شهر ساحلی قشم در ساحل شرقی از ۴۵۰ هکتار در سال ۱۳۸۶ به ۷۳۰ هکتار در سال ۱۳۹۶ افزایش یافت و رشد شهر به ­سمت جنوب و جنوب­غربی بوده است. مدل رگرسیون وزن­دار جغرافیایی نشان داد که با متغیرهای فاصله از زیستگاه­های طبیعی، مناطق حفاظت شده، چشم­اندازهای ساحلی و بندرگاه می­توان مساحت کاربری انسان­ساخت را پیش­بینی نمود. نتیجه ­گیری: تحلیل و بررسی عکس­های هوایی جزیره قشم در محدوده­ ساحلی به عرض ۲۵۰۰ متر از خط ساحل در سال­های ۱۳۴۶ تا ۱۳۹۶ در یک بازه­ ۵۱ ساله نشان داد کاربری­های اراضی بایر که فاقد پوشش جنگلی هستند، تپه­های صخره­ای و پوشش­های جنگلی تنک و پراکنده، کاربری­های غالب نواحی ساحلی جزیره قشم هستند؛ اما برنامه­ریزی­های انجام شده، سیاست­گذاری و توسعه­ صنعت اکوتوریسم و همچنین ظرفیت صنایع دریایی و انرژی منجر به توسعه­ انسانی و ساخت­وسازهای صنعتی، تجاری و مسکونی در نواحی ساحلی قشم به­ ویژه در سال­های ۱۳۷۴ تا ۱۳۹۶ گردید.

پایش تغییرات, ساخت وساز, قشم, کاربری ساحلی, عکس هوایی