بابک سامانی - دانشیار دانشکده علوم زمین دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

در بسیاری از سنگ های دگرشکل شده، جهت گیری محورهای بلورشناسی کانیها بصورت پراکنده نبوده و دارای یک الگوی هندسی منظم می باشد. این سنگ ها نشان دهنده یک جهت یابی ترجیحی در شبکه بلورشناسی کانیهای خود می باشند. در مورد کانیهای کوارتز وجود جهت یابی ترجیحی شبکه بلورشناسی، بوسیله تهیه مقاطع نازک جهت دار و اندازه گیری راستای محورهای کانی کوارتز بوسیله میکروسکوپ یونیورسال استیج قابل اندازه گیری می باشد. نوع سیستم لغزش فعال در یک بلور با راستای تنش برشی بحرانی در ارتباط بوده و بصورت غیر مستقیم نشان دهنده شرایط دگرگونی و هندسه دگرشکلی می باشد. معمولا بیش از یک سیستم لغزش در یک بلور عمل کرده و راستای تنش های برشی بحرانی با تغییرات دما دچار تغییر می شوند. در تنش های تفاضلی پایین ممکن است تنها یک سیستم لغزش عمل کند. اما در تنش های تفاضلی بالاتر ممکن است چندین سیستم لغزش بصورت همزمان عمل کنند. مشاهده جهت یابی های ترجیحی شبکه و مقایسه آنها با شرایط دمایی، هندسه کرنش و تاوایی در جریان دگرشکلی اطلاعات ارزشمندی را از تاثیر این پارامترها بر روی الگوی جهت یابی شبکه بلورشناسی حاصل می نماید. شبکه بلورشناسی کانی کوارتز برای جریان دگرشکلی هم محور، نشان دهنده ارتباط آشکاری بین تقارن هندسه کرنش، الگوی فابریکی و محورهای کرنش نهایی می باشد. این ارتباط که بوسیله مطالعات تجربی و بررسی سنگهای دگرشکل شده طبیعی حاصل شده است، بطور خلاصه در شکل ۱ نمایش داده شده است. در تصویر اندازی استریوگرافیکی تحت شرایط کرنش ناهم محور با هندسه صفحه ای، الگوی دیگری از جهت یابی ترجیحی شبکه حاصل می شود. در این حالت عموما الگوی متقاطع نوع یک یا حلقه منفرد که بصورت مایل نسبت به برگوارگی و خط وارگی قرا گرفته حاصل می شود (شکل۲). استفاده از زاویه باز شدگی کوارتز جهت تعیین دمای دگرشکی از چند جنبه حائز اهمیت است: ۱) کوارتز فراوان ترین کانی سنگ ساز در پوسته زمین می باشد، ۲) رفتار دگرشکلی کوارتز عموما شبیه رفتار پوسته زمین است، ۳) کانی کوارتز در تمام شرایط دگرگونی پایدار بوده و از محدوده دیاژنز (دمای کمتر از ۱۵۰ درجه) تا شرایط دگرگونی بسیار دما بالا (بالاتر از ۱۱۵۰ درجه سانتیگراد) از خود رفتار دگرشکلی پلاستیکی نشان می دهد، ۴) استفاده از کوارتز جهت تعیین دمای دگرگونی در سنگ هایی که فاقد کانی های شاخص تعیین دماهستند می تواند مفید باشد، و ۵) با استفاده از مقاطع نازک مناسب و با استفاده از میکروسکوپ نوری یونیورسال استیج می توان به مطالعه فابریک محور c کوارتز پرداخت.الگوی محور c کانی کوارتز ابزاری قدرتمند جهت تشخیص ویژگیهای جنبشی جریان دگرشکلی می باشد. در این تحقیق با استفاده از بررسی الگوی محور c کانی کوارتز در سنگهای دگرشکل شده گرانیت سامن به تحلیل جنبشی دگرشکلی پرداخته شده است. از این رو با استفاده از ابزار یونیورسال استیج به مطالعه جهت یابی محور c کانی کوارتز پرداخته شد. تعداد شش مقطع میکروسکوپی جهت دار تهیه و از هر مقطع حداقل ۲۵۰ برداشت از جهت یابی محور c کانی کوارتز برداشت گردید. تحلیل استریوگرافی داده ها نشان دهنده وجود الگوی حلقه های نامتقارن نوع I برای محور c کانی های کوارتز می باشد (شکل ۳). بنابراین می توان وجود یک جریان دگرشکلی ناهم محور با مولفه برشی راستگرد را در منطقه تشخیص داد. زاویه باز شدگی فابریک محور c کانی کوارتز شدیدا وابسته به دما بوده و می توان از آن به عنوان یک دما سنج بالقوه برای تعیین دمای دگرگونی استفاده کرد. بر اساس مقادیر باز شدگی محور c کوارتز دمای دگرگونی در حدود ۵۰±۳۵۰ تا۵۰±۴۶۰درجه سانتیگراد و در حد رخساره شیست سبز تا مرز ابتدایی رخساره آمفیبولیت تعیین گردید.

جهت یابی ترجیحی، محور c کانی کوارتز، یونیورسال استیج، دگرشکلی ناهم محور