مهدی منتظرقائم - دکترای تخصصی، دانشیار گروه ارتباطات دانشگاه تهران، تهران، ایران
علی مومنی - دانشجوی دکتری علوم ارتباطات اجتماعی دانشگاه تهران، تهران، ایران

مسئله زنان، به طور فزاینده ای به یکی از مسائل مهم اجتماعی تبدیل شده است. دین اسلام و ایدئولوژی سیاسی کنونی ایران، زنان را دارای جایگاهی والا دانسته است و سعی در بازنمایی زن متناسب با جایگاه او داشته اند؛ از طرفی دیگر تفاوت این رویکرد با مکاتب سرمایه داری جهانی، مسئله زن را به یکی از پرمناقشه ترین موضوعات در نظام فرهنگی و رسانه ای کشور تبدیل کرده است. این پژوهش به دنبال مطالعه روند بازنمایی زنان در برنامه های گفتگومحور شاد مناسبتی تلویزیون ایران از منظر حجاب و رفتار زنان میزبان و مهمان است. برنامه های گفتگومحور شاد مناسبتی تلویزیون ایران از برنامه های ابداعی است که هم زمان با مناسبت های تقویمی دینی و ملی شاد تولید و پخش می شوند؛ زنان نیز از عوامل حاضر (مجری یا مهمان) در این برنامه ها هستند که با توجه به مالکیت دولتی صداوسیما، شیوه بازنمایی آنها دارای ساختار و قواعد خاصی است. در این پژوهش با استفاده از ادبیات موضوعی «سیاست های بازنمایی رسانه های دولتی»، دوازده برنامه گفتگومحور مناسبتی شاد تلویزیونی در طول سال های ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۰ شمسی که زنان در آن حضور داشتند، با روش نشانه شناسی جان فیسک و بر اساس روش نمونه گیری هدفمند ارزیابی شده است؛ همچنین پنج مقوله اصلی نمای تصویر یعنی دال معطوف به ارزش ها، ثبات در دوگانه پوششی زنان، تغییرات در حفظ مقولات ظاهری پوشش، عاملیت زبانی ایدئولوژیک و بازنمایی ظاهر و پوشش شاداب زنانه ساخته شده اند. نتایج پژوهش نشان از آن است که صداوسیما امکان بازنمایی گونه های متکثر از زنان را با وجود محدودیت های ناشی از مالکیت دولتی برای آنها شکل داده است؛ همچنین بازنمایی زنان به واسطه دوربین، وابسته به انطباق با سیاست های مرتبط با این موضوع بوده است.

زنان, بازنمایی, گروه های اجتماعی, صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران, برنامه شاد مناسبتی, حجاب, رفتار