پرویز پورکریمی - دانشگاه محقق اردبیلی
کریم حاجی زاده - دانشگاه محقق اردبیلی

شهر مهم ترین عرصه زیست انسان و بزرگ ترین سلول تمدنی است و مطالعه تاثیر و تاثر این عرصه جایگاه ویژه ای دارد. مقاله حاضر درصدد بررسی و تحلیل تاثیر استحکامات دفاعی سبک اروپایی موسوم به ووبان به عنوان مولفه ای موثر در شکل دهی و سازمان فضایی شهر خوی در دوره قاجار است. هدف این پژوهش، تبیین و تحلیل چرایی و چگونگی نفوذ دانش شهرسازی و معماری دفاعی اروپایی در شهر خوی در دوره قاجار و بررسی پلان و ساختار معماری این قلعه- شهر و تاثیر آن بر سازمان فضایی و کالبدی هسته اولیه شهر خوی است. پژوهش حاضر از لحاظ ماهیت و شیوه تحقیق، تاریخی- تحلیلی و روش گردآوری داده ها، کتابخانه ای و متن کاوی اسناد و مدارک تاریخی است. سوال اصلی تحقیق این است که پلان و شکل هندسی استحکامات سبک اروپایی شهر خوی چه تاثیری بر سازمان فضایی و کالبدی هسته اولیه شهر داشته است؟ یافته های تحقیق حاکی از آن است که در پی تحولات حاصل از مدرنیته و فناوری نظامی، نخبگان نظامی ایران به ضرورت انطباق سازی استحکامات دفاعی با نیازهای روز یعنی انطباق با سلاح-های آتشین از جمله توپ و توپخانه پی بردند. از این رو، اقدام به ساخت استحکامات دفاعی سبک اروپایی مجهز به توپخانه و موسوم به «ووبان» کردند، که یکی از مصادیق بارز آن در دوره قاجار، برج و باروی شهر خوی است. نفوذ دانش شهرسازی و معماری اروپایی به عنوان مولفه ای انسانی در شهر خوی، در شکل دهی به سیما و هویت این شهر و سازمان فضایی و کالبدی هسته اولیه آن تاثیر به سزایی داشته است؛ به گونه ای که باعث شکل گیری و سازمان بندی هویت کالبدی- فضایی شهر خوی شده است.

شهر خوی، معماری دفاعی، سبک ووبان، فرم شهری.