محمدامین عامری - دانشجوی کارشناسی ارشد معماری، موسسه عالی جهاد دانشگاهی خوزستان، اهواز، ایران.
حامد حیاتی - استادیار گروه معماری، دانشگاه قم، ایران.

دزفول شهری با تاریخچه غنی و محلات تاریخی است که بسیاری از خانه های با ارزش تاریخی را در خود جای داده است . از جمله مکان-های مهم برای نشان دادن سبک زندگی در گذشته همین خانه های سنتی و محلات هستند، که به واسطه ی عواملی همچون تغییر سبک زندگی بخش های وسیعی از بافت تاریخی دزفول دچار تخریب شده است . لذا این پژوهش به گونه شناسی خانه های تاریخی دزفول در دوره-های قاجاری و پهلوی می پردازد؛ این گونه شناسی شامل موضوعاتی همچون نظام کالبدی ، ارتباطات کالبدی ، چیدمان فضایی ، شیوههای تعریف فضا ( فضای پوشیده، فضای باز، فضای بسته ) می باشد. که برای بهبود این بناهای با ارزش تاریخی - فرهنگی در مقابل پیدایش بسیاری از بناهای غیر متعارف امروزی ، این مطالعه و بررسی گونه شناسی ابنیه ضروری به نظر می رسد. در این پژوهش به دنبال پاسخگویی به دو پرسش : خانه های تاریخی دزفول به چند گونه تقسیم و دسته بندی می شوند؟ و الگوهای استخراج شده از خانه های دوره قاجار و پهلوی دزفول کدامند؟ هدف از این پژوهش شناسایی و دسته بندی انواع گونه ها و الگوهای مربوط به دورههای قاجار و پهلوی در شهر دزفول است . روش پژوهش به صورت توصیفی تحلیلی و گردآوری اطلاعات به صورت میدانی و کتابخانه ای است . نتایج بدست آمده نشان دهنده ساختار درونگرای خانه های دوره قاجار و در مراحل بعدی (اواخر قاجار و اوایل پهلوی ) به برونگرا متمایل گشته و در دوره پهلوی به صورت برونگرا بوده است . که این ساختار متاثر از فاکتورهای بسیاری نظیر دگرگونی الگوی معماری و تغییر در سبک زندگی جامعه و تحول در ساختار فرهنگی اجتماعی در دورههای مختلف بوده است . خانه های بافت تاریخی شهر دزفول در این دو دوره به صورت درونگرا و بافتی فشرده، دارای یک یا دو حیاط و برخی سه حیاط هستند، در اواخر دوره قاجار و اوایل پهلوی بتدریج برخی از عناصر خانه مثل هشتی ، آشپزخانه ، زیرزمین و حیاط اختصاصی ، ورودی های تعریف شده دچار تغییراتی شده و همچنین افزایش فضای باز و کاهش فضای بسته از تغییرات مهم در دوران پهلوی بوده است .

گونه شناسی ، خانه های تاریخی ، عناصر کالبدی ، خانه های دزفول.