ساحل عرفان منش - استادیار، گروه صنایع دستی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، ایرا ن
لهیا حسینی کرمانی - مربی، گروه صنایع دستی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، ایران

علم در میان تمامی جوامع ، نماینده گروهی از مردم است که دارای یک اندیشه واحد هستند . از جمله علم ها، علم و کتل هایی است که در مراسم ماه محرم برای سوگواری استفاده می شود. این علم ها با رواج تشیع فزونی گرفت و در ایران با احجامی چون شیر، اژدها، پرندگان و گوی تزئئین شد، ولیکن رواج آن در دیگر کشورها به این احجام محدود نماند و احجامی چون، زره (نیم تنه )، مشک ، دست را نیز شامل شد. عاشورخانه ، قدمگاه و بقعه ها در دکن از جمله مکانهایی بودند که علم ها در آنها از دوره قطب شاهیان نگهداری می شود. در این قدمگاهها چندین علم وجود دارد که به صورت ترکیب بندی خاصی بر روی سکویی قرار گرفته اند و با پارچه های رنگی پوشانده شدهاند. از رایج ترین این علم ها نقش دست یا خمسه است که نسبت به دیگر نقوش به فراوانی دیده می شود. با توجه به آنکه هدف این پژوهش تبیین نقش نماد دست یا خمسه در علم های عاشورخانه ها دکن است لذا این پژوهش به دنبال پاسخ به این سوال است که علم دست که به صورت ترکیبی در کنار دیگر علم ها قرار گرفته است و به فراوانی دیده می شود حامل چه معنا و مفهومی است ؟ برای رسیدن به پاسخ مناسب با روش توصیفی و تحلیلی و با استفاده از اطلاعاتی که به روش اسنادی گردآوری شده است ، علم های موجود بر اساس نمادهای موجود در آنها تحلیل می گردد. یافته های پژوهش بیانگر آن است که علم دست بیش از آنکه بیانگر خمسه یا پنج تن و تشیع باشد، بیانگر دست حضرت عباس است زیرا این علم در بسیاری مواقع در کنار زره یا نیم تنه که بیانگر دست بریده حضرت عباس است یا در کنار مشک قرار دارد و همچنین اندازه بسیار بزرگ دست در میان علم ها برگرفته از گفتمانهای دیگر در این منطقه نیز است که با دیت الامی درآمیخته و دستی شکل گرفته که هویت متفاوتی نسبت به نقش دست در ایران پیدا کرده است .

عاشورخانه ، قدمگاه، علم و علامت ، دوره قطب شاهیان، دست (خمس ).