محمد فروتن - استادیار، دانشکده زمینشناسی، دانشکدگان علوم، دانشگاه تهران، تهران، ایران
محدثه ترکمنی - دانشآموخته کارشناسی ارشد، دانشکده زمینشناسی، دانشکدگان علوم، دانشگاه تهران، تهران، ایران

برآورد کمیت و الگوی دگرشکلی پویا در نواحی درونقارهای با آهنگ دگرشکلی اندک همواره با چالش هایی روبرو است . پهنه پرتغال مرکزی ، یکی از مناطق درونقارهای است که دگرشکلی پویای آن با آهنگ دگرشکلی اندک، متاثر از همگرایی ورقه های اوراسیا و نوبیا است . یکی از مهمترین ساختارهای پویا در پهنه پرتغال مرکزی ، در امتداد پایین دست دره تاگوس با راستای کلی شمال خاوری - جنوب باختری جای دارد. این گستره که به عنوان یکی از مراکز جمعیتی اصلی جنوب باختری ایبریا به شمار می رود، میزبان رخداد چندین زمین لرزه دستگاهی و تاریخی با بزرگای متوسط و بزرگ بوده است . هر دو حاشیه خاوری و باختری این دره با گسل های راستالغز چپ بر پویا کنترل می شوند. هدف این مطالعه ، بررسی ویژگی های ریخت زمین ساختی و برآورد آهنگ لغزش زمین شناختی سامانه گسلی خاوری در بازه زمانی کواترنری پایانی است . در این راستا، از دادههای لایدار با قدرت تفکیک مکانی ۵/۰ متر، تصاویر orthophoto با اندازه پیکسل برابر با ۲۰ سانتی متر، تصاویر و مدل توپوگرافی حاصل از برداشت پهپاد با اندازه پیکسل برابر با ۵ سانتی متر، برداشت های میدانی ، و سن یابی به روش لومینسانس نوری استفاده شده است . نتایج سن یابی و اندازهگیری جابه جایی چپ بر نشانگرهای ریخت زمین ساختی در امتداد بخش مرکزی گسل ، کمینه آهنگ لغزش را برابر با ۱۷/۰ میلی متر در سال پیشنهاد می دهد. از سوی دیگر، بررسی مقدار و الگوی جابه جایی جانبی نشانگرهای ریخت زمین ساختی دلالت بر رخداد زمین لرزههای پارینه با بزرگای حدود ۷ Mw دارد. بنابراین ، گرچه این سامانه گسلی آهنگ لغزش بسیار اندکی را تجربه می کند، اما توانایی تولید زمین لرزههای بزرگ با میانگین دوره بازگشت بسیار طولانی (بیش از ۱۴ هزار سال) را داراست . سامانه گسلی پایین دست دره تاگوس، نمونه دیگری از ساختارهای پویا با آهنگ لغزش بسیار اندک است که ضرورت توجه جامعه متخصص و سیاست گذاران به حوزه خطر و خطرپذیری لرزهای در گسترههای درونقارهای ، همچون پهنه ایرانزمین را بیش از پیش نمایان می سازد.

آهنگ لغزش، پهنه درونقارهای ، گسل راستالغز، زمین لرزه پارینه ، لایدار