سمیه پهلوان - دکتری مهندسی معماری، دانشکده معماری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
حسین سلطان زاده - استاد، گروه معماری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
فرح حبیب - استاد، گروه معماری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

بیان مسئله: تیمچه بازارهای تاریخی از جمله بناهای تجاری شهر هستند که در طول تاریخ نقش مهمی در تجارت و مبادلات بازرگانی شهرها ایجاد کرده اند و ساختار کالبدی پاساژها و مراکز خرید امروزی برگرفته از تیمچه ها و سراهای بازارهای تاریخی است، عدم شناخت سازماندهی فضایی این بناها باتوجه به مخروبه شدن، تغییر کاربری و بازسازی ها روبه فراموشی است؛ مرمت و معماری غیرمرتبط در این فضاها باعث ازدست رفتن ارزش پیشین و عدم شناسایی درست سازماندهی فضایی این بناهای تاریخی شده است.سوال تحقیق: سوال اصلی پژوهش در این است الگوهای ساختار کالبدی  بر پایه سازماندهی فضایی در تیمچه های بازارهای تاریخی اصفهان، کاشان و تبریز چگونه است؟اهداف تحقیق:  این پژوهش بر آن است تا با شناخت اصول سازماندهی بازار ایرانی، الگوهای شکل گیری و ساختار کالبدی تیمچه های بازار ایرانی را آشکار سازد.روش تحقیق: روش تحقیق در پژوهش حاضر به صورت توصیفی - تحلیلی است و روش گردآوری اطلاعات به صورت میدانی و اسنادی (کتابخانه ای) صورت می پذیرد. در این پژوهش تیمچه های سه بازار تاریخی از جمله اصفهان، کاشان و تبریز با سازماندهی متفاوت گزینش شده و با تحلیل میدانی دقیق، تیمچه ها بر پایه روش نمونه گیری هدفمند (غیراحتمالی) گزینش شده است.مهم ­ترین یافته ­ها و نتیجه­ گیری تحقیق:  نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد؛ اصولا تیمچه هایی که در کنار فرم خطی بازار شکل گرفته اند با ترکیبی از دالان و هشتی سازمان یافته اند درصورتی که تیمچه هایی که در درون بافت بازار و قسمت مجموعه ای بازار شکل گرفته اند دارای یک یا دو هسته مرکزی به عنوان فرم غالب شکل یافته اند. تیمچه های بازار اصفهان به صورت طولی و مرکزی، تیمچه های بازار کاشان به صورت ترکیب طولی - مرکزی و دو هسته ای و تیمچه های بازار تبریز به صورت خطی و مرکزی شکل گرفته اند.

الگوی فضایی, ساختارکالبدی, سازماندهی فضایی, تیمچه, بازار ایرانی