نادیا خندانی - دانشجوی دکتری معماری گروه معماری،واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران
حبیب شاه حسینی - استادیار گروه معماری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران
محمدرضا پاکدل فرد - دانشیار گروه معماری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران
حسن ستاری ساربانقلی - دانشیار گروه معماری و شهرسازی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

بیان مساله: از منظر روان شناسی، انسان به تعامل صمیمی با محیط، تجربه عاطفی و معنوی نسبت به مکان نیازمند است. حس مکان کاتالیزوری است که روند تجربه عمیق مکان برای انسان را ایجاد کرده و باعث تبدیل یک فضا به مکانی با خصوصیات حسی ویژه­ می­ شود. مجتمع­ های تجاری به عنوان بخشی از فضاهای عمومی شهری، نقش مهمی در برقراری تعاملات اجتماعی ایفا می­ کنند. در سال­ های اخیر رشد بیش از پیش ساخت و ساز و راه ­اندازی این گونه فضا­ها، سبب موفقیت تعداد معدودی از آن ­ها بوده و سایر مجتمع ­ها، دائما در حال تغییر و تحول واحدهای تجاری خود بوده ­­اند، که این امر عدم استفاده از آن­ ها را در آینده به همراه دارد، لذا توجه به مباحث روان شناسی محیطی به منظور شناخت مولفه­ های تاثیرگذار و بهبود شرایط محیطی در این فضاها نیازمند بررسی عمیق ­تری می­ باشد.سوال تحقیق: ساز و کار حواس پنجگانه موثر بر حس مکان کاربران در فضاهای تجاری چگونه ­است؟ تاثیر حس تعلق به مکان کاربران براساس متغیرهای حس مکان در مراکز تجاری چگونه است؟اهداف تحقیق: ارزیابی حواس پنجگانه موثر بر حس تعلق به مکان کاربران در فضاهای تجاریروش تحقیق: مطالعه حاضر از نوع توصیفی-تحلیلی بوده که برای انجام آن از طرح تحقیق پیمایشی استفاده شده­­ است. عوامل حواس پنج­گانه (به عنوان متغییر مستقل) موثر بر حس تعلق به مکان کاربران (به عنوان متغییر وابسته) با پیگیری مفهوم حس مکان (به عنوان متغییر میانجی) با استفاده از مطالعات کتابخانه ­ای، استخراج و با توجه به مدل پیشنهادی ۳۸۴ عدد پرسشنامه بر اساس طیف ۵ گزینه­ ای لیکرت در مجتمع­ های تجاری (لاله پارک، اطلس و ستاره باران) شهر تبریز- ایران، توزیع گردید و روابط بین متغییرها با استفاده از سیستم معادلات ساختاری (SEM) و با استفاده از نرم افزار Amos۲۴ تحلیل شده ­است.مهم ­ترین یافته­ ها و نتیجه­ گیری تحقیق: نتایج تحلیل­ ها نشان می ­دهد حدود ۶۶ درصد از تغییرپذیری حس مکان براساس متغیرهای حواس پنج­گانه قابل پیش بینی بوده و متغیرهای صدای مکانیکی، بوی طبیعی، لامسه شامل عملکری و ابزاری و بینایی شامل خوانایی، انسجام و رمزآلود کمتر از ۰/۰۵ و رابطه معنی داری دارند، همچنین ۴۶ درصد از تغییر پذیری حس تعلق نیز براساس متغیرهای حس مکان قابل پیش بینی بوده و متغیرهای محصوریت، دعوت­ کنندگی، امنیت، سرزندگی و مورد انتظار بودن رفتارها کمتر از ۰/۰۵ و رابطه معنی­داری دارند، لذا طراحان، مجریان و برنامه ­ریزان شهری با درنظر گرفتن نتایج تحقیق می­ توانند ارتباطی مطلوب میان ادراکات کاربران با محیط با تاکید بر حواس حسی ایجاده کرده و منجر به افزایش تعاملات اجتماعی، ارتقای کیفی، رضایتمندی و در نهایت موفقیت این گونه فضاها شوند. در انتها، نتیجه­ تحقیق در قالب راهبردهای طراحی معماری ارائه شده است.

حس مکان, مجتمع های تجاری, فضاهای شهری, موفقیت, ترجیحات حسی, ادراک