امیر اسمعیل پور - دانشجوی کارشناسی ارشد هواشناسی، موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران
عباسعلی علی اکبری بیدختی - استاد، گروه فیزیک فضا، موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران
پرویز ایران نژاد - دانشیار، گروه فیزیک فضا، موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران
زهرا شرعی پور - کارشناس ارشد هواشناسی، بخش ازن و آلودگی هوا، موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران

نقش تعیین کننده گاز اُزن به‌عنوان یکی از اجزاء طبیعی موجود در جو به اثرات مثبت آن در لایه پوش‌سپهر در جذب تابش فرابنفش (UV) خورشیدی منحصر نشده و می‌تواند در لایه ورد‌سپهر یک آلاینده مهم با کارکردی منفی در تهدید سلامتی موجودات زنده به‌ویژه انسانها به‌شمار آید. مطالعات گوناگون، نقش مخرب اُزن را به‌عنوان یک آلاینده ثانویه به‌ویژه در طبقات پایین و میانی وردسپهر و نیز در نقش یک گاز گلخانه‌ای در وردسپهر فوقانی نشان داده‌اند.در مقاله حاضر که با هدف بررسی تغییرات فصلی غلظت اُزن و NO2 وردسپهری در منطقه خلیج فارس تهیه شده است، از داده‌ها و تصاویر سنجنده‌های OMI و TES ماهواره Aura و همچنین سنجنده AIRS ماهواره Aqua استفاده شده است. بررسی تصاویر جهانی مربوط به اُزن کلی (کل ستون جو) و همچنین اُزن وردسپهری برای منطقه مورد مطالعه با مختصات جغرافیایی 45-60˚ E و 23-35˚ N که از ماهواره‌های پیش‌گفته استخراج شده و مقادیر میانگین ماهانه طی سال‌های 2010-2005 را نشان می‌دهند، بیانگر غلظت بالای اُزن وردسپهری در این منطقه بوده و نشان می‌دهد که بیشینه این مقادیر نیز در فصول گرم سال در ماههای جولای و آگوست که شرایط هواشناختی مناسب برای وقوع این پدیده فراهم می‌باشد، رخ می‌دهد. علاوه بر این، در منطقه موردنظر به‌دلیل وجود منابع نفتی و گازی عظیم و نیز انجام پروازهای متعدد روزانه توسط چندین شرکت هواپیمایی بزرگ- یکی از منابع مهم تولید اکسیدهای نیتروژن، دود هواپیماها می‌باشد- همچنان که بررسی تصاویر منطقه‌ای به‌دست آمده مربوط به نیتروژن دی‌اکسید (NO2) نیز نشان می‌دهد، شرایط به‌طور قوی برای تشکیل آلاینده‌های اولیه به‌ویژه NOX که خود از منابع اولیه مهم در تولید اُزن به‌شمار می‌آیند، فراهم است. نقشه های هم مقدار اُزن همینطور نشان از فرارفت احتمالی اُزن وردسپهری از منطقه مدیترانه به منطقه خلیج فارس دارد.

اُزن وردسپهری، دی‌اکسید نیتروژن، خلیج فارس، آلاینده اولیه و ثانویه، منابع نفتی و گازی، سنجنده‌های OMI، TES و .AIRS