حامد بیتی - کارشناس ارشد مهندسی معماری، مربی دانشگاه هنر اسلامی تبریز
مهدیه نیرومندشیشوان - دانشجوی کارشناسی مهندسی معماری، دانشگاه هنر اسلامی تبریز
سولماز رمضانی - دانشجوی کارشناسی مهندسی معماری، دانشگاه هنر اسلامی تبریز

سده اخیر مقارن با توسعه بسیار حجیم و شتابان شهرنشینی در کشور بوده و به تبع آن تغییرات عمده در کیفیت و کمیت سکونت معاصر اتفاق افتاده است. تغییراتی که باعث دگرگونی سریع در سازمان فضایی خانه های معاصر [الگوی فضاهای باز و فضاهای پوشیده و فضاهای بسته] بوده است. در این میان الگوهای فضاهای بسته (شامل زیرزمین، اتاقها و فضاهای پشتیبان آنها) به عنوان قلب فضاهای سکونت خانه در خانه های تاریخی، دستخوش بیشترین تحولات در مسکن معاصر گردیده است. این مقاله جهت جستجو و بازشناسی ارزشهای از یاد رفته در ساحت سکونت معاصر، با بهره گیری از روش تاریخی و توصیفی، به بازخوانی جایگاه الگوهای فضاهای بسته در خانه های معاصر تبریز، اقدام می نماید. در این راستا ابتدا به تعریف و تقسیم سازمان فضایی خانه های تاریخی در سه سطح: فضاهای باز، فضاهای پوشیده و فضاهای بسته پرداخته و سپس به بررسی الگوهای فضاهای بسته در خانه های تاریخی بر اساس آداب سکونت و شیوه زندگی آنها، از طریق مطالعه میدانی تعدادی از این خانه های تاریخی در تبریز می پردازد. و این مهم را با تقسیم فضاهای بسته به دو عرصه عمومی و خصوصی و در دو حوزه قلمرو معنی و قلمرو کالبد مورد کنکاش قرار می دهد. سپس یافته های پژوهش در تعدادی از خانه های معاصر تبریز به محک زده می شود تا از این طریق بتوان جایگاه الگوهای تاریخی درطراحی های مسکن معاصر را سنجید. این مقاله فتح بابی است برای بازشناسی این موضوع که الگوهای فضاهای بسته در خانه ایرانی چه نقشی داشته و چه نقشی (می تواند) داشته باشد.

خانه، سازمان فضایی خانه های تاریخی تبریز، الگوی فضاهای بسته، مسکن معاصر تبریز