تکتم آشنایی - کارشناسی ارشدشهرسازی دانشگاه علم و صنعت ایران
عبدالهادی دانشپور - دکتری شهرسازی عضو هیئت علمی دانشگاه علم و صنعت ایران
مظفر صرافی - دکتری دربرنامه ریزی شهری و منطقه ای عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی

قلمروی پیرامونی شهر، فضایی اجتماعی- اقتصادی با ترکیبی از ویژگی­های شهری و روستایی است که اغلب به عنوان برخوردگاه پیراشهری توصیف می­شود. سکونتگاه­های پیراشهری با وجود یکپارچگی فضایی با نواحی شهری به دلیل پویایی و ویژگی­های اجتماعی، اقتصادی و زیست­محیطی مختلط از نواحی شهری و روستایی متمایز است. در پی جریان مهاجرت به سوی کلانشهر تهران اما استقرار در نواحی پیرامونی آن و نیز برون­فکنی و سرریز توسعه از تهران، روستاهای پیرامونی بسیاری با جذب جمعیت مهاجر به سرعت به شهر تبدیل شده­است. سهم جمعیتی چنین مراکز شهری با خواستگاه روستایی(سکونتگاه­های پیراشهری) از جمعیت شهری منطقه­کلانشهری تهران در دهه­های اخیر به طور چشمگیری افزایش یافته­ و در حقیقت تهران در خارج از مرزهای محدوده رسمی خود در حال رشد است. با رشد سکونتگاه­های پیراشهری، اراضی کشاورزی و تولیدکننده مواد غذایی در حال تبدیل شدن به اراضی شهری و تولیدکننده سرمایه هستند. تحلیل کلاس­های پوشش گیاهی و اراضی ساخته­شده در تصاویر ماهواره­ای لندست سال­های 1988و 2006 میلادی حاکی از روند تخریب گسترده اراضی کشاورزی و گسترش ابعاد کالبدی سکونتگاه­های پیراشهری ­است. مقایسه رویکرد برنامه­ریزی سنتی با برنامه­ریزی زیست­محیطی نشان می­دهد که برنامه­ریزی مبتنی بر حفظ جدایی بین شهر و محیط پیرامونی دیگر پاسخگوی پیامدهای تداوم رشد سکونتگاه­های پیراشهری در منطقه کلانشهری تهران نمی­باشد. بنابراین بکارگیری برنامه­ریزی و مدیریت زیست­محیطی با اصول تفکر راهبردی، اقدامات مشارکتی و رهیافت اندک­افزا در نواحی پیراشهری ضرورتی است که می­تواند در جلوگیری از تغییر بافت اراضی کشاورزی به توسعه­های شهری، کاهش آلودگی­های زیست محیطی و ایجاد سازمان فضایی منطقه­ای منسجم و پایدار موثر باشد.

برخوردگاه پیراشهری، پیراشهرنشینی، برنامه­ریزی و مدیریت زیست­محیطی، منطقه کلانشهری تهران