حسن شهقلی - دانشجوی کارشناسی ارشد اگرواکولوژی دانشگاه صنعتی شاهرود
عباس بیابانی - دانشیار و عضو هیئت علمی دانشگاه گنبد کاووس
ابراهیم غلامعلی پور علمداری - استادیار و عضو هیئت علمی دانشگاه گنبد کاووس
اکرم دوستی - دانشجوی کارشناسی ارشد زراعت دانشگاه تهران

پونه وحشی از گیاهان خانواده Lamiaceae است. دارای گونه های دارویی و اسانس دار بسیار ارزشمندی است که تاکنون بالغ بر 250 گونه از این جنس در جهان و 67 گونه از ایران گزارش شده است. اغلب گونه های این جنس در ارتفاعات مناطق معتدله اروپا، اسیا و شمال آفریقا انتشار دارند. پونه به دلیل ویتامین C بالا برای تقویت لثه ها نیز مؤثر است. بخور آن برار درمان سینوزیت عفونی بسیار مفید و چاین آن برای اسپاسم (گرفتگی) عضلات خاصیت دارد. عرق پونه خلط آور، قابض و بازکننده عروق است اسانس آن به دلیل د ارا بودن «مانتول» خاصیت بی حسی موضعی دارد و ضد عفونی کننده محیط است. پونه یک انگل زدای قوی است و اگر آن را با عصل بخورید، برای رفع کرم روده نیز مؤثر است. این گیاه موش، ما ر و حشرات موذی را فرای میدد و مرهم آن، تحریکات پوستی مثل گزش حشرات و ضرب دیدگی را بهبود می بخشد. مهمترین و بارزترین ویژگی پونه لسیم بالای آن است. اسانس پونه بسیار غلیظ و حتی در م قادیر کم سمی و کشنده است. گزارشهایی از مرگ بیمارانی که بعلل مختلف از اسانس غلیط آن استفاده کرده اند وجود دارد. دولت آمریکا مصرف آن را برای زنان حامله منع کرده است. مصرف زیاد پونه برای زنان باردار مضر است. چراکه می تواند ماهیچه های رحم را منقبض کرده و سبب سقط جنین شود. این گیاه به تشدید سردرد کمک کرده و فشار خون و پمپاژ قلب را شدت می بخشد. مقدار زیاد آن موجب تشنج شده و برای معده و کلیه مضر است. خواص داروییگونه های مختلف این جنس بطور کلی به روغن های اسانسی و همچنین فلاونوئیدهای آن نسبت داده شده است. هدف از این مطالعه، استخراج و شناسایی ترکیب های شیمیایی موجود در اسانس ساقه، گل و برگ پون وحشی در لرستان بود. در ابتدا گیاه پونه وحشی از ارتفاعات منطقه حر آباد صلی واع در شهرستان الیگودرز در بهار سال 1390 جمع آوری شد سپس برای زدودن گردوغبار برای مدت کوتاهی مورد شتسشو قرار گرفت. نمونه ها در دمای پائین 20 تا 40 درجه سانتی گراد در آون خشک شد. جهت استخراج از روش استاندارد تقطیر با آب استفاده شد. برای شناسایی ترکیب های تشکیل دهنده اسانس، از دستگاه های گاز کروماتوگرافی (GC) متصل شده به طیف جرمی (GC/MS) استفاده شد. مجموعاً 27 ترکیب در اسانس گیاه پونه وحشی لرستانی شناسایی شد که اجزای اصلی آن 1 و 8 سینئول (34/7 درصد)، بتا-پینن (19/9 درصد)، آلفا-پینن (7/3 درصد)، سابینن (7/6 درصد)، بتا اوسیمن ای (7 درصد)، بتا اوسیمن زد (6/8 درصد)، آلفا تریپنول (2/3 درصد)، سابینول زد (0/4 درصد) و ال 4 ترپینن (1/7) بودند. این مطالعه نشان داد که گیاه پونه وحشی دارای پتانسیل بالایی از برخی از ترکیبات به خصوص 1، 8 سینئول و بتا پپنن است که می توان این ترکیبات را از گیاه پونه وحشی استخراج نمود. از طرفی با توجه به نیاز به شرایط آب و هوایی خاص این دسته از گیاهان می توان با روش های ریزازدیادی و جنین زایی سوماتیکی و کالوس زایی تعداد زیادی از کلون های این گیاه را ایجاد نمود و سپس در شرایط آزمایشگاه ترکیبات موجود در آن ها را استخراج نمود.

پون وحشی، اسانس، تقطیر با آب، گازکروماتوگرافی، ترکیبات شیمیایی