محمد مویدی - دانشجوی دکتری شهرسازی دانشگاه علم و صنعت ایران

امروزه شهرها بدلیل توسعه بدون برنامه با برهم‌زدن توازن زندگی، عدم توجه به مسائل محیطی و استفاده ابزاری از طبیعت دچار بحران‌های عدیده‌ای شده‌اند. دامنه این بحران‌ها علاوه بر آنکه سرعت روند نابودی محیط طبیعی را دوچندان کرده بلکه شهرها را در معرض آسیب‌ها و بحران‌هایی قرار داده که توجه به مدیریت آنها را با عنوان مدیریت بحران دوچندان نموده است. این رویکرد ضمن تأکید بر پیشگیری از مسائل و موضوعاتی که ممکن است برای شهرها بحران ایجاد نمایند به دنبال مدیریت مناسب آنها در صورت وقوع است. یکی از این تمهیدات اساسی برای مدیریت هرچه بهتر بحران‌ها، توجه به توسعه فضاهای عمومی شهری است. در واقع فضاهای عمومی شهری بر مبنای ویژگی‌های چون باز و عمومی بودن، قابل دسترس عموم بودن و بهترین عرصه جهت وقوع معادلات اجتماعی، زمینه تحقق مدیریت مطلوب بحران‌ها را بیش از سایر فضاها فراهم می‌آورند. بر این اساس لازم است تا علاوه بر توجه به مکان‌یابی و برنامه‌ریزی مناسب فضاهای عمومی شهری بر مبنای اصول مورد تأکید در مدیریت بحران، طراحی این دسته از فضاها نیز بعنوان عاملی مهم و تأثیرگذار در شکل‌گیری فضاهای عمومی شهری پاسخگو و کارآمد به طور جدی درنظر گرفته شود، تا با افزایش سطح ایمنی و امنیتی شهرها، کارآیی بالاتری از فضاهای عمومی شهری در مواقع بحران به نمایش بگذارد. لذا طراحی شهری بعنوان ابزاری قدرتمند در شهرسازی با بهره‌گیری از اصول و تجربیات، به دنبال آن است تا ضروریات مورد نیاز در مدیریت بحران را با استفاده از ابزار طراحی از بالقوه به بالفعل یا ایده به مکان تبدیل نماید. طراحی شهری با استفاده از تئوری فضای مشترک تلاش می‌کند تا فضایی امن و ایمن برای عموم به وجود آورده تا ساکنین شهر با خیالی آسوده در آن استقرار امدادرسانی مطلوب صورت گیرد. مقاله با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی و بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای مفاهیمی چون مدیریت بحران، فضاهای عمومی شهری و طراحی شهری را مورد بررسی قرار داده و در ادامه به تبیین اهداف، اصول و رابطه آنها با یکدیگر می‌ پردازد. نتایج مطالعات نشان‌دهنده آن است که علاوه بر مکان‌یابی مناسب فضاهای عمومی شهری، توجه به طراحی مطلوب این دسته از فضاها بر مبنای اصول و ضوابط مدیریت بحران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. لذا لازم است طراحی این دسته از فضاها بر مبنای رابطه توده و فضا، توجه به دسترسی‌ها، توانایی انعطاف‌پذیری، قابل طراحی بودن و توجه به ساختار فضائی صورت گیرد تا فضاهای پیش‌بینی شده از عملکرد مطلوبی در زمان وقوع بحران برخوردار باشند. بنابراین در طراحی فضاهای عمومی شهری می‌بایست بر مبنای مؤلفه‌های مکان‌یابی، چند عملکردی طراحی کردن، پراکندگی فضاهای با اهمیت، مبلمان و فضای سبز شهری، توجه به ورودی‌ها و خروجی‌ها و ... مورد توجه قرار گیرد. همچنین مقاله راهکارها و پیشنهادهایی را نیز در این راستا ارائه می‌نماید.

فضاهای عمومی شهری، طراحی، پاسخگویی، مدیریت بحران، سوانح