امجد ملکی - دانشیار گروه ژئومورفولوژی دانشگاه رازی کرمانشاه
پیمان کریمی سلطانی - دانشجوی دکتری ژئومورفولوژی دانشگاه رازی کرمانشاه

در اصطلاح فنی به پدیده خوردگی و انحلال توده سنگهای کربناته (آهک و دولومیت) کارستیفیکاسیون گفته می شود. این پدیده در سایر سنگهای انحلال پذیر مانند سنگهای سولفاته و کلروره نیز اتفاق می افتد. به سبب پراکندگی تشکیلات آهکی در تمام نقاط کشور و بویژه در رشه کوههای البرز و زاگرس، که بخشهای وسیعی از شمال، شمال غرب، غرب و جنوب غرب ک شور را پوشانده اند و از سوی دیگر، به سبب بالا بدن تراکم نقاط شهری د ر این نواحی کشور، اهمیت و توجه بیش از پیش را در برنامه ریزی های شهری به تشکیلات آهکی زیربنای شهرها و پدیده ی کارستی شدن را می رساند. در این مقاله سعی شده است تا در ابتدا به بررسی شناخت انواع، ویژگی ها و دوام انواع سنگهای کربناتی در برابر تغییرات ناشی از توسعه ی شهرها پرداخته شده و سپس، مسائل و مشکلاتی که شهرهای واقع بر روی سنگهای کربناته ممکن است با آنها مواجه گردند، مورد بررسی قرار گیرد. برخی از نقاط آهکی به قدری نامناسب اند که به هیچ وجه نمی توان سازه ی شهری را با ایمنی مناسب بر روی آنها بناکرد، یا اینکه مخارج بهسازی زمین به حدی است که این کار را غیرممکن خواهد کرد. به طور کلی، در جاهایی که سنگها دارای حفره ها و غارهای به هم مرتبط اند و این کانالها تا اعماق نگ ادامه دارند باید از احداث شهر خودداری کرد. این گونه نقاط تکیه گاه نامناسبی برای شهر هستند وممکن است بر اثر بارهای وارد شده، نشست کنند. شهرهای واقع بر روی زمین های آهکی به طور کلی متأثر از 4 فرآیند ژئومورفولوژ مهماند: 1-ثبات و پایداری جنس های کربناته که شهرها و تأسیسات شهری بر روی آن مستقر می شوند 2-فرونشست اراضی شهری به سبب انحلال سنگهای آهکی و یا برخی از پیامدهای توسعه ی شهری مانند برداشت بی رویه ی از سفره های کارستی زیرزمینی 3-مسائل و مشکلات ناشی از فونداسیون ساختمانهای بلند و چند طبقه بر روی کارست های مدفون و 4-مسائل و مشکلاتی که به آلودگی سفره های کارستی زیرزمینی مربوط می شود. شکل گیری و توسعه ی مناطق شهری بر روی جنس های کربناته، به دلیل تراکم جمعیت، ساختمانها و شریان های حیاتی به طور ویژه آسیب پذیرتر می باشند. این پدیده می تواند به خیابانها، پل ها و بزرگراهها آسیب زده، خطوط آبرسانی، گاز و فاضلاب را متخل کرده، به پی ساختمانها آسیب رسانده، موجب ترک در آنها گردد. در این حالت سازه هایی که وسعت زیادتر و ارتفاع بیشتری دارند آسیب پذیرترند. به عنوان نمونه خطوط راه آهن، سدهای خاکی، تصفیه خا نه ها و کانالها از آسیب پذیری زیادتری بخوردار هستند.

کارستیفیکاسیون، توسعه ی شهری، سنگهای کربناته، آهک، انحلال، نشست، آلودگی سفره های کارستی