شیوا کفاشی شیراز منش - دانشجوی کارشناسی ارشد معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی قزوین
حسین سلطان زاده - دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی
حسین مدی - استادیار دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه بین المللی امام خمینی قزوین

بررسی گونه شناسی معماری ایران در اقلیم های آب و هوایی مختلف، نشان می دهد که سازماندهی فضایی در بناهای گوناگون، غالباً بر اساس شکل گیری الگویی پیرامون حیاط مرکزی صورت می گرفته است. به ویژه در خانه های سنتی، که حیاط چه از لحاظ جنبه های ع ملکرد و چه از نظر رویکردهای اقلیمی، لازمه زندگی ایرانی و پناهگاه اهالی خانه بوده است. شکل گیری ا ین عنصر فضایی، اساساً در پاسخ به نیازهای اقلیمی شکل گرفته است. چرا که بهره گیری از عناصر اقلیمی نظیر باد، تابش، خورشید، نظم فصول و در نهایت آب، در ایجاد آسایش حرارتی آن، مؤثر عمل می کنند. بهترین نمونه های حیاط با کارکرد اقلیمی را می توان در بناهای تاریخی مناطق گرمسیر و کویری ایران مشاهده کرد؛ گرچه شکل گیری خانه های سنتی در مناطق کوهستانی نیز مانند مناطق فلات مرکزی ایران به صورت حیاط مرکزی است. با این وجود، شکل گیری حیاط در مناطق کوهستانی اساساً با رویکردی اقلیمی به شکل مناطق گرمسیری همراه نبوده و به دلیل آب و هوای سرد و زمستانی، کاربرد حیاط در این اقلیم بیشتر کارکردی تابستانی دارد. این پژوهش، بر آن است، به معرفی نقش م عماری حیاط در روابط فضایی خانه های اقلیم سرد و کوهستانی «شهمیرزاد» پرداخته و عملکرد حرارتی آن را مورد مطالعه قرار دهد و به این پرسش ها پاسخ دهد که آیا رابطه ای میان شکل فضاهای ساخته شده پیرامون حیاط، و تعدیل کاهش برودت در خانه های درونگرا وجود دارد؟ علاوه بر این، جهت گیری فضاهای پیرامونی در حیاط مرکزی، تا چه حدر در کاهش تبادل حرارتی و نزدیکی به حوزه آسایشی مؤثر است؟ برای رسیدن به پاسخ، روش تحقیق مدلسازی انتخاب شده است. روش جمع آوری اطلاعات مراجعه به منابع مکتوب و کتابخانه ای است، که همزمان با مطالعه ی میدانی نمونه های موردی صورت می پذیرد. بررسی ها نشان می دهد که سازمان دهی فضایی به صورت U شکل و استقرار آن در سه جبهه شرق، شمال و غرب حیاط، شرایط مطلوب تری از لحاظ آسایش، فراهم می آورد.

خانه های سنتی، حیاط، فضاهای ساخته شده، جهت گیری، شبیه سازی انرژی