محمدحسن بختیاری - عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی همدان
جعفر ارشاد - عضو هیات علمی و استاد بازنشسته موسسه تحقیقات گیاه پزشکی کشور
دوستمراد ظفری - عضو هیات علمی دانشگاه بوعلی سینای همدان

یکی از عوامل مهم کاهش کمی و کیفی محصول گردو و زوال درختان، بیمار ی های قارچی طوقه و ریشه می باشد. علائم عمومی اینگونه بیماری ها شامل زردی،کاهش اندازه و تعداد برگ ها، خشکیدگی شاخه و سرشاخه ها، کاهش کمیت و کیفیت محصول و در نهایت زوال و مرگ تدریجی یا سریع درختان می باشد. در این بررسی طی سالهای 1380-1382 به طور هفتگی حدود 10 درصد از کل مناطق گردوکاری استان همدان مورد بررسی قرار گرفت. روش نمونه برداری در داخل هر باغ به صورت غیر تصادفی و با انتخاب درختان مشکوک به بیماری و از مراحل مختلف رشدی شامل نها ل ها، درختان جوان و تازه بارده تا درختان مسن صورت پذیرفت. نمونه ها در شرایط مناسب به آزمایشگاه منتقل گردید و پس از ضدعفونی سطحی و رعایت شرایط استریل، بر روی محیط های PDA، CMA، MA، WA و PARPH جداسازی و کشت شدند. پس از رشد جدایه های قارچی، بسته به نوع بیمارگر خالص سازی با دو روش تک اسپوره نمودن و کشت نوک ریسه انجام گرفت. بعد از انجام آزمون های استاندارد اثبات بیماری زایی قارچ ها بر روی شاخه های بریده و نهال های گردو، با مطالعات میکروسکوپی، کلید های معتبر قارچ شناسی و منابع علمی، قارچ های بیماری زا زیرشناسایی گردید:Phytophthora spp 32 جدایه، Armillaria mellea 28 جدایه، Rhizoctoni solani 12 جدایه، Fusarium solani 5 جدایه، Fusarium spp 12 جدایه، Verticillium dahliae 4 جدایه، V.albo-atrum 2 جدایه، Rosellinia necatrix 4جدایه، Phythium spp 4 جدایه، Cylindrocladium ssp 3 جدایه و Ganoderma lucidium 4 جدایه، Phellinus punctatus 2 جدایه. ضمناً تعدار از بازیدیومیست های ساپروفیت کلاهدار که از پارازیت های فرصب طلب هستند نیز بر روی تنه و طوقه درختان مرده گرده مشاهده شد که عبارتند از: polyporus spp 6 جدایه، Fomes spp 3 جدایه و Hydnum 3 جدایه. نتایج بررسی انجام شده در خصوص تعیین میزان پراکنش و گستردگی بیماری های پوسیدگی طوقه و ریشه در اثر عوامل مذکور، نشان داد که منطقه تویسرکان با 15 درصد آلودگی در درجه اول و در رتبه دوم منطقه همدان با 11/5 درصد آلودگی و منطقه اسد آباد با 10 درصد آلودگی ( با معیار درصد تعداد باغهای آلوده) در رتبه سوم قرار دارند. بیشترین خسارت حاصله در اثر فعالیت گونه های مختلف فیتوفتورا و سپس قارچ عسلی یا Armillaria می باشد. شدت و شیوع اینگونه بیماری ها با وجود رطوبت بالا و بیش از حد ارتباط مستقیم دارد و غالبا در باغهایی مشاهده گردید که حالت سنتی داشته و به صورت کرتی یا غرقابی آبیاری می شوند یا قسمت پایین تنه درختان بویژه محل پیوند در زیر خاک مدفون شده است، بنابراین این رعایت اصول باغبانی از جمله کاشت صحیح نهال و ممانعت از پوشیده شدن تنه و طوقه درختان با خاک و عدم استفاده از روش مردود آبیاری کرتی و غرقابی در باغ، در پیش گیری از پوسیدگی های طوقه، یقه و ریشه درختان موثر می باشد.

گردو، پوسیدگی طوقه و ریشه، عوامل قارچی و شبه قارچی، استان همدان