مهرداد کاشف - کارشناس سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان اصفهان

امروزه اقتصاد جهانی به گونه ای جدایی ناپذیر با محیط زیست مرتبط می باشد و کشورهای توسعه یافته سعی بر آن دارندکـ ه با در نظر گرفتن این مهم از خسارت بیش تر به اکوسیستم های طبیعی جلوگیری نماید . اما متأسـفانه در ایـران بـی تـوجهی بـه خسارات زیست محیطی تداوم توسعه را به خطر انداخته است . این امر ناشـی از در نظـر گـرفتن رشـد اقتـصادی بـ ه صـورت افزایش تولید ناخالص ملی به هر طریق ممکن به جـای تو سـعه اقتـصادی کـه مفهـوم بـسیار جـامع تـر و گـسترده تـر از رشـد اقتصادی دارد، می باشد . در توسعه اقتصادی تمام مؤلفه های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی می بایست در نظر گرفتـه شـود تـا به سمت توسعه پایدار سوق نماید . در بخش کشاورزی که هدف اصلی آن تأمین نیازهای غذایی جامعه می باشد تنها ابزار ممکن افزایش تولیـدات نبـوده بلکه بایستی کشاورزی پایدار به طور نسبی هماهنگ با سایر بخش های اقتصادی به ویژه صنعت رشد نماید . به عنـوان نمونـه میزان ضایعات تولیدات کشاورزی در حال حاضر در کشور حدود 25 درصد می باشد که می تواند نیازهای غذایی 15 تا 20 میلیون نفر را فراهم نماید ولی متأسفانه در برنامه های توسعه سنوات قبل کم ًتر مورد توجه بوده و صرفا تأمین غـذای جامعـه را با فشار بر منابع طبیعی و محیط زیست همراه نمـوده اسـت . در بخـش تولیـد محـصولات کـشاورزی بـا یـک اکوسیـستم مصنوعی مواجه می باشیم . در اکوسیست م های طبیعی هر چند تو لید خالص اولیه نسبت بـه اکوسیـستم هـای مـصنوعی پـائین تـر می باشد، امـا تعـادل مطلـوبی بـین انـرژی ورودی و خروجـی کـه نـشان دهنـده بـازدهی انـرژی مـی باشـد، برقـرار اسـت . در اکوسیستم های مصنوعی به عنوان نمونه یک مزرعه به علت این که هدف بالا بردن تولید می باشـد انـ رژی ورودی از طریـق یارانه ( نهاده های کشاورزی هم چون کود شیمیایی، سموم علف کش، ماشین آلات و غیـره ) بـه صـورت بـی رویـه بـه سیـستم تزریق می گردد و هرچند در کوتاه مدت باعث افزایش تولید می گردد، اما به مرور زمان منجـر بـه تخریـب محـیط زیـست و خسارت های جبران ناپذیر شده و علاوه بر افزایش هزینه نهـایی تولیـ د، بـازدهی انـرژی را کـاهش مـی دهـد . بـا نگرشـی بـه برنامه های توسعه در س الیان گذشته یکی ازعلل این خسارت ها تعیین هدف های بخش کـشاورزی صـرفاً بـر مبنـای افـزایش تولید محصولات بدون توجه به پیامدهای زیست محیطی آن می باشد و متولیان امر نیز برای رسیدن به ایـن اهـداف در زمـان معین با فشار بر منابع طبیعی به دنبال جبران کاستی ها بوده انـد ، در صـورتی کـه اولـین قـدم در جهـ ت توسـعه پایـدار رعایـت برابری نسل ها می باشد . به همین دلیل ضروری به نظر می رسد که در تعیین اهداف بخش کشاورزی در برنامه چهـارم توسـع ه توجه خاص به بازدهی انرژی گردد، به گونه ای کـه مؤلفـه فـوق در تعیـین اهـداف گنجانـده و یـا حتـی المقـدور بـه عنـوان شاخصی در کنار اهداف اصلی قرار گیرد و سیاست گذاری ها در راستای کشاورزی پایدار انجام شود . بهرحال اولـین شـرط تعامل سازنده با اقتصاد جهانی رعایت ضوابط زیست محیطی در همه زمینه ها خواهد بود . در این راستا برای کاهش فشار بـر محیط زیست راه کارهای مناسبی هم چون تعیین مناسب قیمت محصولات کشاورزی، کاربرد تکنولـوژی همگـام بـا محـیط زیست، جلوگیری از ضایعات کشاورزی و هدف مند نمودن یارانه ها را فرا راه برنامه توسعه چهارم در بخش کشاورزی قرار گیرد .