هانیه اسدزاده - دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه گیلان
مجید یاسوری - عضو هیئت علمی دانشگاه گیلان
حسین حاتمی نژاد - عضو هیئت علمی دانشگاه گیلان

کشور ما از جمله کشورهایی است که بر اساس سیستم متمرکز اداره می شود و لذا دولت نقش گسترده ای در اداره امور کشور در سطوح مختلف فضایی دارد. در این نظام، مؤلفه های سیاسی- اقتصادی و اجتماعی بیشترین نقش را در نظام برنامه ریزی فضایی و توسعه کشور ایفاء می کنند و چون این مؤلفه ها در نقاط مختلف کشور به صورت همگون و هماهنگ ظاهر نمی شوند، در نتیجه نابرابری های منطقه ای افزایش یافته، باعث شکل گیری کانون ها و قطب های رشد و توسعه در تعدادی از مراکز می شود. با ایجاد چنین عدم تعادلی در توسعه فضایی کشور، برنامه ریزی منطقه ای مورد توجه برنامه ریزان کشور قرار گرفت. بطوریکه پس از انقلاب یکی از اهداف مهم جمهوری اسلامی ایران که در اصل 48 قانون اساسی تصریح شده، ایجاد تعادل های منطقه ای است. رسیدن به توسعه پایدار در واقع در گرو کاهش نابرابری و عدم تعادل ها است و تا زمانی که کشور ما با عدم تعادل ها دست به گریبان است در واقع دستیابی به توسعه ای پایدار و همه گیر امکان پذیر نیست. بدین منظور این مقاله با استفاده از روش توصیفی- تحلیل به ارزیابی عملکرد سیاست های منطقه ای برنامه های اول تا پنجم توسعه کشور می پردازد تا مشخص گردد که این برنامه ها تا چه حد بر کاهش عدم تعادل های منطقه ای توجه داشته اند و جهت گیری آنها در راستای کاهش تمرکز گرایی تهران بوده است یا خیر. بررسی برنامه ها نشان می دهد اگر چه کاهش شکاف های منطقه ای و بهره گیری از پتانسیل های سطوح محلی و منطقه ای و نیز افزایش اختیارات سطوح منطقه ای، دست کم در سطح استانی در بیشتر برنامه های توسعه بعد از انقلاب مورد توجه بوده است؛ اما به رغم اینها، ویژگی های مسلط در نظام سیاستگذاری ملی و منطقه ای ایران به گونه ای بوده است که چنین برنامه هایی نتوانند به توسعه یکپارچه سرزمین نائل شوند. این در حالی است که بررسی سیاستگذاری های مربوط به تمرکز زدایی در کشور حاکی از این است که در بیشتر موارد منظور از این رویکرد واگذاری برخی از امور اداری به مراکز پائین دست در سطح استان ها و شهرستان ها بوده است. در حالیکه تمرکز زدایی در توسعه ناظر به همه ابعاد سیاسی، اداری، مالی و غیره است. با این اوصاف تمرکز گرایی تهران همچنان پابرجاست.

برنامه های توسعه، عدم تعادل منطقه ای، تمرکز گرایی، توسعه پایدار، تهران