منوچهر قلی پور - اعضای هیات علمی دانشگاه صنعتی شاهرود
افشین سلطانی - اعضای هیات علمی دانشگاه علوم و منابع طبیعی کشاورزی گرگان
فرید شکاری - اعضای هیات علمی دانشگاه زنجان
فریبرز شکاری - اعضای هیات علمی دانشگاه مراغه

به دلیل افزایش غلظت گازهای آلاینده در اتمسفر، اقلیم کره زمین و در نتیجه رشد و نمو گیاهان تغییر محسوسی را نشان داده است . به لحاظ مشابه نبودن تغییرات اقلیمی در مناطق و حتی ماه های مختلف سال، تغییر اقلیم باید در هر منطقه به طور جداگانه ارزیابی شود. ازینرو، در این بررسی، هدف به ارزیابی تغییر چند متغیر اقلیمی در ٤٤ سال گذشته کرمانشاه و تاثیر آن بر فنولوژی ارقام هاشم، جم، بیوانیج و آرمان نخود معطوف گردید . در ابتد ا، با تهیه یک برنامه ساده به زبان برنامه نویسی Qbasic، اقدام به محاسبه مقادیر ماهانه متوسط ۶ متغیر اقلیمی در سال های ۱۳۴۰ لغایت ۱۳۸۳ شد . پس از برازش رگرسیون خطی (Y=a+bX) روی داده ها، از مشتق معادله (b ، شیب خط ) برای نشان دادن کاهشی و یا افزایشی بودن و همچنین سرعت تغییر متغیرها استفاده گردید . برای بررسی اثر تغییر اقلیم بر فنولو ژی، اجزای معادله R(t)=Rmax×f(T)×f(PP به زبان Qbasic برنامه نویسی شد و بدینوسیله، مقدار سرعت نمو (R(t) به عنوان تابعی از دما (f(T) و طول روز (f(PP) برآورد گردید (Rmax سرعت نمو حداکثر است). از تابع Dent-like برای محاسبه f(T و از تابع Quadratic برای محاسبه f(PP) استفاده شد . برای محاسبه سرعت تغییر متغیرهای نموی، همانند متغیرهای اقلیمی عمل شد . نتایج نشان داد که افزایش شمار روزهای با دماهای کوچکتر از صفر درجه سانتیگراد در ماه دسامبر ( ۱۰ آذر تا ۱۰ دی)، و بیشتر شدن تعداد روزهای با دماهای بزرگتر از 35 درجه سانتیگراد در ما ههای ژوئن ( 11 خرداد تا ۹ تیر )، ژولای ( ۱۰ تیر تا ۹ مرداد ) و آگوست ( ۱۰ تا ۹ شهریور) معنی دار بود . به غیر از فصل زمستان (باضافه نیمه اول فروردین)، در مابقی فصول به و یژه ماه ژوئن، در دمای شب هنگام و دمای حد اقل افزایش دیده شد . بیشتر شدن دمای حد اکثر، تنها در بهار وماه آگوست معنی دار بدست آمد . تغییر مقدار تشعشع خورشید از نظر آماری قابل اغماض بود . به طور کلی بر اثر گرمایش، روز تا سبز شدن ارقام مورد بررسی به طور یکسان کاهش یافت . در مراحل نموی دیگر شامل روز تا مر حله R7 ،R5 ،R3 ،R1 و روز تا رسیدگی نیز کاهش (غیر یکسان) دیده شد. این در حالی است که طول دوره پر شدن دانه از گرمایش تاثیر نپذیرفت.

اقلیم، نخود، نمو، شبیه سازی