ابوالفضل مشکینی - عضو هیئت علمی گروه جغرافیا، دانشگاه تربیت مدرس
اصغر تیموری - کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه زنجان
امیرحسین ولی بیگلو - دانشجوی کارشناسی ارشد شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی قزوین

اصطلاح گسترش افقی بی رویه شهر که از آن به اسپرال شهری یاد می شود؛ امروزه به یکی از بحث برانگیزترین مباحث شهری جهان تبدیل شده است. بررسی اثرات و پیامدهای گسترش افقی شهرها یکی از حوزه های مطالعاتی مربوط به این نوع از توسعه شهرها است. در پژوهش حاضر به منظور ارزیابی اثرات زیست محیطی گسترش افقی شهر تبریز بر ساختارهای اکولوژیک شبه طبیعی، از تصاویر ماهواره ای لندست سال ها ی 1984 و 2010 بهره گرفته شده و با استفاده از تکنیک های سنجش ازدور و سیستم اطلاعات جغرافیایی طبقه بندی و مورد تحلیل واقع شده اند. نتایج حاصله حاکی از آن است که مساحت شهر تبریز از 4689 هکتار در سال 1984 به 11523 هکتار در سال 2010 رسیده که در مراحل گسترش خود در طی 26 سال 286 هکتار از اراضی باغی و 922 هکتار از اراضی کشاورزی را که اصلی ترین ساختارهای اکولوژیک پیرامون این شهر محسوب می شوند را از بین برده و در بافت و کالبد خود قرار داده است. طبق پیش بینی صورت گرفته بر اساس مدل تلفیقی سلول های خودکار و زنجیره های مارکوف مساحت این شهر به 13782 هکتار در سال 2020 خواهد رسید که اگر اقدامات پیشگیرانه در جهت جلوگیری از تبدیل اراضی باغی و کشاورزی به شهر صورت نگیرد، در طی 10 سال آینده 62 هکتار از اراضی باغی و 270 هکتار از اراضی کشاورزی در اثر توسعه شهر از بین خواهند رفت. بنابراین توجه به اصول اکولوژی و محیط زیست در فرایند برنامه ریزی این نوع توسعه امری ضروری است.

اسپرال شهری، اثرات زیست محیطی، تصاویر ماهواره ای، شهر تبریز