گلاله غفاری - مدیر مرکز خدمات تخصصی آب و خاک و GIS جهاد دانشگاهی واحد کردستان
کامران چپی - عضو هیئت علمی دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه کردستان

دما از مؤثرترین عناصر اقلیمی است که در تعیین نقش و پراکندگی دیگر عناصر اقلیمی نیز مؤثر بوده و از مؤلفه های اصلی در پهنه بندی و طبقه بندی اقلیمی محسوب می شود و از این رو نوسانات و تغییرپذیری آن دارای اهمیت علمی- کاربردی است. سری های زمانی مانند متوسط دما و بارش اندازه گیری شده اثرات یکپارچه ای دارند و کمتر تحت تأثیر فعالیت های انسانی قرار می گیرند. کاربرد روشهای آماری به منظور شناخت رفتار خطی و غیر خطی عناصر اقلیمی از بهترین روش های ارزیابی روند دراز مدت اقلیمی است. جهت انجام این مطالعه داده های متوسط دمای سالانه، متوسط حداکثر و حداقل دمای سالانه، متوسط تعداد روزهای با دمای بیشتر از 30 درجه سانتی گراد یا بیشتر و متوسط تعداد روزهای یخبندان در سال از بدو تأسیس تا سال 2005 میلادی در سطح ایستگاه های سینوپتیک در استان کردستان مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور از آزمون پارامتری خود همبستگی جهت بررسی فرض عدم تصادفی بودن داده ها و آزمون پارامتری رگرسیون خطی و آزمون ناپارامتری من- کندال جهت کشف روند موجود و معنی داری آن در سری زمانی استفاده شد و در نهایت نتایج حاصل از بررسی معنی داری روند پارامترهای دمایی توسط آزمون من- کندال در سطح استان کردستان در نرم افزار Arc Gis پهنه بندی شد که نتایج حاصل از بررسی پارامترهای دمایی با آزمون خود همبستگی حاکی از عدم تصادفی بودن داده های پارامترهای دمایی بود. بررسی نقشه های پهنه بندی روند متوسط دمای سالانه در سطح استان کردستان نشان داد که روند تغییرات بلند مدت دمای سالانه با طول جغرافیای رابطه ی مستقیم داشته و از غرب به شرق روند گرمایش دما بیشتر بوده است به گونه ای که در شرق استان روند مثبت معنی دار و افزایش میزان دما؛ در قسمت شمال غرب و اطراف شهرستان سقز روند منفی معنی دار و کاهش دما و در سایر قسمت ها در غرب استان بدون روند بودیم که نشان داد که عامل ارتفاع در پراکنش زمانی و مکانی روند متوسط دمای منطقه مؤثر بوده، چنان که نواحی مرتفع تر نظام دمایی متغییرتری داشته اند. به گونه ای که مناطق شرقی استان که دارای ارتفاع بیشتری نسبت به مناطق غربی است روند افزایش متوسط دمای سالانه و مناطق غربی بدون روند بوده است. نتایج نقشه های پهنه بندی روند متوسط حداکثر دمای سالانه در سطح استان کردستان نشان داد که تقریبأ در 99/6 درصد سطح استان روند مثبت معنی دار و در 0/37 0 درصد سطح استان بدون روند بودیم. پهنه بندی روند متوسط حداقل دمای سالانه در سطح استان کردستان نیز نشان داد که 10/4 درصد سطح استان دارای روند منفی معنی دار، 33/6 درصد سطح استان دارای روند مثبت معنی دار و 56 درصد سطح استان بدون روند بوده است. نتایج حاصل از پهنه بندی شاخص Z-statistic در آزمون من- کندال برای پارامتر متوسط تعداد روزهای با دمای بیشتر از 30 درجه سانتی گراد در سال در سطح استان کردستان نشان داد که در سطح شهرستان سقز روند منفی معنی دار؛ در قسمتی از سطح شهرستان های بیجار، قروه، کامی اران، سنندج و مریوان روند مثبت معنی دار و در قسمتی از سطح شهرستان های سنندج، قروه، بیجار، دیواندره، مریوان و بانه بدون روند بودیم. همچنیننتایج حاصل برای پارامتر متوسط تعداد روزهای یخبندان در سال در سطح استان حاکی از آن است که تعداد روزهای یخبندان در قسمت های جنوبی استان شامل شهرستان های کامیاران، سنندج و قسمت غرب قروه در سطحی معادل 31 درصد سطح استان در ارتفاعات 1800 تا 2200 متری و غرب بانه روند منفی معنی دار، در شمال سقز در ارتفاعات 1800 متری به میزان 6/3 درصد دارای روند مثبت معنی دار و در سایر مناطق استان به میزان 62/6 درصد بدون روند بوده است.

تغییر اقلیم، پهنه بندی، متوسط دمای سالانه، آزمون من- کندال