حبیب اله قزوینی - دانشیار بخش تحقیقات غلات موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر کرج
سید حمیدرضا رمضانی - دانشجوی دکترای ژنتیک بیومتری پردیس ابوریحان دانشگاه تهران
محسن ابراهیمی - دانشیار گروه علوم زراعی و اصلاح نباتات پردیس ابوریحان دانشگاه تهران
محمد رضا جلال کمالی - محقق ارشد و نماینده مرکز تحقیقات بین المللی ذرت و گندم(CIMMYT) در ایران

توانایی ارقام گندم در واکنش به تنش سرما که بوسیله فرایند سازگاری به محیط همچون نیاز به بهاره سازی و واکنش به طول روز کنترل می شود از عواملی است که می تواند موفقیت کشت گندم را در این مناطق تضمین نماید. لذا آگاهی از توزیع اکو - جغرافیایی ژنهای دخیل در نیاز سرمایی از ضروریات یک برنامه اصلاحی مدرن می باشد. بدین منظور 119 لاین و رقم گندم نان ایران که حاصل آزمایشات ملی و معرفی از برنامه های اصلاحی جهانی سیمیت و ایکاردا می باشند، از نظر این ژنها مورد بررسی قرار گرفتند . از پرایمرهای اختصاصی مبتنی بر واکنش های زنجیره ای پلیمراز (STS-PCR) برای شناسایی آللهای موثر در این صفت در مکان های ژنی Vrn-D1 ،Vrn-B1 ،Vrn-A1 استفاده گردید. برای مطالعه تنوع و توزیع اگرو اکولوژیکی این ژن ها در سطح ایران، براساس آخرین جداول کشت این ارقام و تعیین ارقام غالب هر منطقه، لایه های اطلاعاتی پراکندگی آللها با استفاده از نرم افزار GIS Map تهیه گردید. نتایج نشان داد که تیپ بهاره 65/5 درصد از کل ارقام را شامل گردید که بسته به میزان سرما در مناطق مختلف این میزان متغیر بود. تنوع تیپ رشدی این ارقام در بین اقلیم های مختلف ایران وابسته به سرمای زمستان بود. تیپ بهاره غالباً سازگار با اقلیم های گرم جنوب و معتدل بود، یعنی جاهایی که متوسط دمای ماه ژانویه بالای 4 درجه سانتیگراد بود. در مقایسه تیپ زمستانه سازگار با اقلیم سرد بود، یعنی مناطقی که متوسط دمای ماه ژانویه آن ها بین 7 - تا 4 درجه سانتیگراد در نوسان بود. همچنین در بین ارقام تنوع آللی در مکان ژنی VRN به صورتی بود که 27 رقم گندم واجد آلل Vrn-A1a، یک رقم واجد آلل Vrn-A1b و 21 رقم واجد آلل Vrn-A1v و 62 رقم واجد آلل Vrn-A1w بودند. از نظر مکان ژنی Vrn-B1 و 46 رقم واجد آلل غالب و 37 رقم دارای آلل مغلوب بودند. از نظر مکان ژنی Vrn-D1 و 64 رقم واجد آلل غالب و 34 رقم دارای آلل مغلوب بودند.با تعیین ژنوتیپ ارقام براساس این صفات مرتبط با سازگاری و اطلاع از توزیع جغرافیایی آنها، به نژادگران را قادر خواهد ساخت تا نسلهای در حال تفکیک را به سمت ژنوتیپ های با قابلیت سازگاری بهتر سوق دهند.

گندم، توزیع اکو- جغرافیایی، ژنهای بهاره سازی، GIS، سازگاری