داوود رضایی - استادیار گروه معماری دانشگاه زنجان
مینا صحرایی - دانشجوی کارشناسی ارشد معماری دانشگاه زنجان
صفورا شهابی - دانشجوی کارشناسی ارشد معماری دانشگاه بوعلی سینا همدان

در دین اسلام سنت پرستش پروردگار در فضاهای باز اهمیت زیادی داشته است از آنجا که مهمترین مناسک و مراسم در اسلام،مانند طواف خانه خدا، توقف در عرفات، نمازهای عید غدیرخم، عید فطر و نماز جمعه در فضاهای باز برپا میشود. حیاط یاصحن مسجد عنصری است که میتوان گفت از ابتدا جزء لاینفک مسجد بوده و حضور آن را در اولین مساجد ایرانی از جمله مسجد تاریخانه دامغان و مسجد جامع نایین نیز میتوان مشاهده کرد این عنصر از ویژگیهای معنوی و ابعاد عملکردی مهمیبرخوردار است که در تفسیر فضای مسجد و شکل دادن به ساختار نظام فضایی آن نقش مهمی ایفا میکرده است. علی رغمنقش مهم این فضا در معماری مسجد در بعضی مناطق ایران در ادوار گذشته مساجدی بنا شده اند که فاقد صحن یا حیاط هستند. حذف حیاط در معماری مساجد ایرانی میتواند متاثر از عوامل مختلفی چون پیدایش سبکهای مختلف معماری،مسائل اقتصادی و کمبود زمین باشد اما مهمترین عامل آن در معماری مساجد ایرانی توجه به شرایط اقلیمی خاص منطقه است به نحوی که شرایط آسایش انسان فراهم شود. این گونه مساجد در اقلیم کوهستانی با توجه به شرایط آب و هوایی سرد به مراتب بیشتر از سایر اقلیمها دیده میشود که این مقاله به تحلیل این موضوع میپردازد.

معماری مسجد، حیاط، اقلیم، فضا