فاطمه محمد زاده لاریجانی - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستایی دانشکده جغرافیا دانشگاه تهران

تجربه نظام برنامه ریزی کشور ما نشان می دهد فرایند برنامه های توسعه روستایی کشور طی شصت سال سابقه برنامه ریزی اغلب توسط دولتی ها، از طریق راهبرد بالا به پایین و با تاثیرپذیری از نظریه نوسازی صورت گرفته است. بطوریکه روستاییان کمتر نقش واقعی در امر توسعه پایدار و مشارکت در امر برنامه ریزی را ایفا نموده اند. نتایج سال ها تجربه نظام برنامه ریزی تمرکزگرا بدون توجه به دانش بومی و مشارکت مردم روستا بیانگر هدر رفتن امکانات و شکست فرایند برنامه ریزی توسعه روستایی است. بنابراین با توجه به مشکلات ناشی از تجارب برنامه های موجود در عرصه روستایی، بهبود در روش برنامه ریزی و توجه به شیوه های نوین در جهت شناخت عمیق تر نسبت به مسائل روستا و روستایی به منظور جهت دهی صحیح و سرعن بخشی به فرایند توسعه پایدار روستایی از اهمیت زیادی برخوردار است. هدف پژوهش حاضر مطالعه اهمیت و ضرورت توجه به مشارکت بومیان و استفاده از دانش بومی آنها در انجام موفق فرایند برنامه ریزی برنامه ها و طرح های توسعه روستایی و ارائه راهکار به منظور افزایش مشارکت مردم و بکارگیری دانش بومی آنها در فرایند تهیه، اجرا و ارزیابی برنامه ها است. روش تحقیق به صورت توصیفی است که اطلاعات مورد نیاز به روش اسنادی جمع آوری شده است. نتایج بدست آمده نشان می دهد در مقوله توسعه روستایی مشارکت و توانمندسازی مردم محلی و توجه ویژه به دانش بومی غنی آنها دارای اهمیت فراوانی است. موفقیت برنامه ها و طرح های توسعه پایدار در گرو مشارکت بومیان در کلیه مراحل از جمله طراحی، برنامه ریزی ، اجرا و ارزیابی طرح ها است و در این راستا بهتر است که نظام های دانش بومی مبنای تصمیم گیری باشد چراکه نظام های دانش بومی شالوده اولیه توسعه پایدار محسوب می شود. یکی از روش های نوین برای افزایش مشارکت مردم در فرایند برنامه ریزی روستایی و دستیابی به اطلاعات ارزشمند نهفته در دانش بومی آنها بکارگیری رهیافت توسعه مشارکتی است. از مشارکت همواره به عنوان وسیله ای برای بهبود کیفیت برنامه ها و افزایش احتمال اجرای موفقیت آمیز آن نام برده می شود و با مشارکت و سهیم شدن مردم در فرایند برنامه ریزی احتمال تناسب برنامه با نیازها و شرایط محلی و مسئولیت پذیری عموم مردم بیشتر خواهد شد. و با تحلیل عمیق دانش بومی و آشنایی نزدیک با شیوه نگرش و شناخت مسائل و مشکلات روستا از طریق گفتگو با مردم محلی شکاف گسترده و عمیق بین کارشناسان و پژوهشگران با مردم روستایی که یکی از عمده دلایل شکست برنامه های توسعه روستایی است کاهش می یابد.

دانش بومی، بومی سازی، توسعه مشارکتی، برنامه ریزی توسعه پایدار روستایی، ایران