عبداله یزدی - دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال
محمدهاشم امامی - سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور
منصور وثوقی عابدینی - دانشگاه شهید بهشتی تهران

منطقه مورد مطالعه در استان زنجان، طارم علیا و در حوالی روستاهای چال، قلعه و بادامستان قرار دارد . طارم از لحاظ تقسیم بندی واحدهای زمین شناسی ایران در البرز غربی واقع شده که دارای روند شمال غرب – جنوب شرق بوده و بر روی نوار ماگمایی کرتاسه بالایی – سنوزوئیک قرار گرفته است . این نوار ولکانو – پلوتونیک دارای روند شمال باختری –جنوب خاوری است . واحدهای آتش فشانی و نفوذی منطقه تحت تأ ثیر تشکیل می دهند، از نظر چینه شناسی متعلق به سازند کرج بوده و در چهارگوش زنجان توسط هیرایاما و همکاران، (1996) به دو ممبر آمند ) Amand) و کردکند (Kord kand) تقسیم شده اند . نکته قابل ذکر این است که این تقسیم بندی ارزش محلی داشته، بطوریکه خود هیرایاما اشاره می کند که به علت تنوع رخساره ای در فواصل اندک، تقسیم بندی و مطالعه این سازن د ارزش محلی داشته و قابل تعمیم به تمامی نقاط نیست . بطور کلی می توان در منطقه، نهشته های آتش فشانی ائوسن ( گدازه ها و مواد آذرآواری ) ، توده نفوذی ائوسن بالا - الیگوسن، نهشته های رسوبی قرمز نئوژن و نهشته های کنگلومرایی آبرفتی کواترنری را مشاهده نمود . سنگهای ولکا نیکی منطقه عمدتاً شامل تراکی آندزیت تاداسیت و بازالت، و سنگهای پیروکلاستیک شامل انواع توفها : کریستال توف، ویتریک توف و ایگنمبریت می باشد که توده نفوذی ( با ترکیب گرانیت تا کوارتز مونزودیوریت ) واحدهای فوق را قطع کرده و سنی جوانتر از ائوسن را از خود نشان می دهد که احتمالاً سن این توده ها با توجه به تشابه آنها با توده های نفوذی منطقه ساوه که توسط کایا و همکاران (1978) مطالعه و سن یابی ( به روش K-Ar شده اند حدود 37˜3/2 میلیون سال درنظر گرفته شده است . دامنه تغییرات سنگهای ولکانیک و پلوتونیک از ساب آلکالن شروع و تا آ لکالن سرشار از پتاسیم و حتی شوشونیت ادامه پیدا می کند . غنی بودن عناصر کمیابی چون Ba , Rb و Sr در سنگهای منطقه می تواند دلیلی بر خاصیت قلیایی و شوشونیتی آنها باشد . اختصاصاتی نظیر آلکالن و شوشونیتی بودن سنگهای منطقه، پرآلومین بودن آنها، درصد تیتان کم، غنی بو دن از عناصر کمیابی نظیر Rb , Ba و Sr ، منشاء و عمق ماگمای سنگهای منطقه و وابستگی سنگها نسبت به هم، سبب شده که منطقه قابل مقایسه با مناطق کششی پشت قوس آتشفشانی حاشیه قاره ها باشد . خرد شدگی و شکستگی های شدید و ایجاد درزه و شکافهای متعدد در سنگهای منطقه، مجاری مناسبی را جهت نفوذ محلولهای گرمابی فراهم آورده که ارتباط تنگاتنگی را بین آلتراسیون و گسل خوردگی منطقه ایجاد کرده است . فرآیندهای آلتراسیون باعث حمل عناصر معدنی و تمرکز آنها در نقاط خاصی شده است، بطوریکه کانی شناسی زونهای مختلف آلتراسیون ( زونهای آلتره پروپل یتی، آرژیلی و سریسیتی ) با یکدیگر متفاوت بوده و تابعی از رفتار و فعالیت یونهای مختلف نظیر H+ , K+ و ... می باشد.