غلام حسن جعفری - استادیار دانشگاه زنجان

جهت و مقدار شیب ناهموایها از متغیرهای مهمی است که بر میزان ماده و انرژی ورودی و خروجی نواحی کوهستانی اثر بسیار زیادی دارد. این متغیرها بر میزان انرژی دریافتی از خورشید، بارش، تبخیر، سرعت و جهت وزش باد و... اثر گذاشته وناهمواری به عنوان یک سیستم در برابر آنها واکنش نشان میدهد. یکی از آثار این واکنش، شکل و ابعاد درههای کوهستانی میباشد. در اینجا با دیدگاه سیستمی و با استفاده از نرم افزار گلوبال مپر و روابط هیدرولوژیکی، ناهموارهای قله بل کوه سفیداقلید، با 3960 متر ارتفاع، بلندترین قله استان فارس مورد ارزیابی قرار گرفته است. سپس ابعاد و شکل درهها در جهتهایمختلف مقایسه گردیده اند. بررسیهای اولیه حاکی از آن است که درههای دامنههای جنوب و جنوب غرب (درههای نگار) شکل نزدیک به دایره داشته و نسبت به درههای دامنههای شمال و شمال شرقی (درههای نسار) از ضریب گراولیوس پایین تریبرخوردارند. چنین ویژگی ناشی از فرایندهای مختلفی است که در طول زمان در چگونگی فرم زمین مؤثر بوده اند. این عوامل یادرونی بوده اندو یا بیرونی. ولی آن چه بیشتر در شکل نهایی و کنونی ایران زمین نقش دارد عوامل بیرونی است که ناشی از خورشید، آب یخ باد و یا ترکیبی از آنهاست که در طی زمانهای متمادی در منطقه حاکمیت داشته اند. با توجه به ارتفاع وموقعیت جغرافیایی و مطالعات قبلی وجود یخچالهای کواترنر در منطقه قریب به یقین است که نقش اصلی را در فرم زایی منطفه داشته اند. در طی دوره هولوسن نیز با بارشهای مختلف جامد یا مایع و تبخیر متفاوت و... درهها را به شکل کنونی درآورده که تفاوتهای آشکاری با هم دارند. آگاهی از این تفاوتها در مدیریت صحیح منابع آب به برنامه ریزان محیطی کمک بسیار زیادی میکند.

اقلید، گلوبال مپر، نسار، نگار، ضریب گراولیوس، سیستم، جهت