شیخ حسن حسنی - استادیار دانشگاه پیام نور

اولین آلاینده های هوا احتمالا دارای منشأ طبیعی بودهاند. دود ، بخار بدبو ، خاکستر و گازهای متصاعد شده ازآتشفشانها و آتش سوزی جنگلها ، گرد و غبار ناشی از توفانها در نواحی خشک ، در نواحی کمارتفاع مرطوب و مه های رقیقشامل ذرات حاصل از درختهای کاج و صنوبر در نواحی کوهستانی ، پیش از آنکه مشکلات مربوط به سلامت انسانها ومشکلات ناشی از فعالیتهای انسانی محسوس باشند، کلا جزئی از محیط زیست ما به شمار می رفتند، به استثنای موارد حاد ،نظیر فوران آتشفشان . آلودگیهای ناشی از منابع طبیعی معمولا ایجاد چنان مشکلات جدی برای حیات جانوران و یا اموالانسانها نمیکنند. این در حالی است که فعالیتهای انسانی ، ایجاد چنان مشکلاتی از نظر آلودگی می نمایند که بیم آن میرودبخشهایی از اتمسفر زمین تبدیل به محیطی مضر برای سلامت انسانها گردد . دود یکی از قدیمیترین آلاینده های هوا استکه برای سلامت بشر مضر است. زمانی که دود ناشی از آتش حاصله از سوختن چوب توسط ساکنین اولیه غارها جای خود رابه دود ناشی از کورههای زغال سوز در شهرهای پر جمعیت داد، آلودگی هوا ، بقدری افزایش یافت که زنگ خظر برای برخیاز ساکنان آن شهرها به صدا در آمد. در سال 61 بعد از میلاد ، سنکا (Seneca) فیلسوف رومی از هوای روم بعنوانهوای سنگین و از دودکشهای هود با عنوان تولید کننده بوی بد نام برد .در سال 1273 میلادی ، ادوارد اول پادشاهانگلستان عنوان کرد که هوای لندن به حدی با دود و مه آلوده شده است و آزار دهنده است که از سوختن زغال سنگدریایی جلوگیری خواهد کرد. علیرغم هشدار پادشاه مذکور ، نابودی گسترده جنگلها ، چوب را تبدیل به یک کالای کمیابنمود و ساکنان لندن را وادار ساخت تا بجای کم کردن مصرف زغال سنگ به میزان بیشتری از آن استفاده کنند .تا سال1661 میلادی یعنی بیش از یک قرن بعد ، تغییر قابل ملاحظه ای در آلودگی هوا بوجود نیامد. چاره جویی و پیشنهاداتعبارت بودند از برچیدن تمامی کارخانههای اطراف شهر لندن و بوجود آمدن کمربند سبز در اطراف شهر. بالاخره این چارهجویی ها کارساز شد . آلودگی محیط زیست و لایه ازن یکی از مسائلی که در سالهای اخیر باعث نگرانی دانشمندان شده ،مسئله تهی شدن لایه ازن و ایجاد حفره در این لایه در قطب جنوب است. لایه اوزون در فاصله 16 تا 48 کیلومتری ازسطح زمین قرار گرفته و کره زمین را در برابر تابش فرابنفش نور خورشید محافظت می کند. هر گاه از مقدار لایه ازن، 10درصد کم شود، مقدار تابشی که به سطح زمین میرسد تا 20 درصد افزایش مییابد. تابش فرابنفش موجب بروز سرطانپوست در انسان میشود و به گیاهان صدمه میزند. مولکولهای کلروفلوئورکربنها (CFC ها) در از بین بردن لایه ازن موثرند. از این ترکیبات بطور گسترده در دستگاههای سرد کننده و در افشانه ها (اسپریها) استفاده میشود. یکی از جدیترینمشکلات زیست محیطی که امروزه بسیاری از مناطق دنیا با آن روبه رو هستند، باران اسیدی است. مواد شیمیایی سنتزی ازطرف رسانه های گروهی برای توصیف اجسامی بکار میرود که عموما در طبیعت یافت نمیشوند. ولی توسط شیمیدانان ازاجسام سادهتر سنتز شدهاند. اکثریت مواد شیمیایی سنتزی که مصرف تجارتی دارند، ترکیبات آلی هستند و برای بیشتر آنها ازنفت به عنوان منبع اولیه کربن در این ترکیبها استفاده شده است .کربن با کلر ترکیبهای زیادی را تشکیل می دهد که بهعلت سمی بودن آنها برای بعضی گیاهان و حشرات ، بسیاری از این قبیل ترکیبها کاربرد گستردهای به عنوان آفت کشیافتهاند. ترکیبات آلی کلردار دیگر بطور گستردهای در صنایع پلاستیک و الکترونیک بکار برده شدهاند. آلودگی آبها آب ،تصفیه آن و جلوگیری از آلودگی و به هدر رفتن آن از مسائل بسیار مهم زمان ما به حساب میآید. آلودگی آبها ، معضلبزرگ زیست محیطی محسوب میشود که به علت پیشرفت صنایع و تکنولوژی ، هر روزه با پیشرفت روز افزون آن مواجهیم .فلزهای سنگین و شیمی خاک بسیاری از فلزهای سنگین برای انسان سمی هستند و چهار فلز جیوه (Hg)، سرب (pb)، کادمیم (Cd) و آرسنیک (As) فلزهایی هستند که بعلت کاربرد گسترده ، سمیت و توزیع وسیع آنها بیشترین خطر را از نظر زیست محیطی دارند.وباجمال از آلودگی ناشی ازریزگردها ،آلودگی صوتی ،آلودگیهای اجتماعی ،فقر،وآلودگی های بصری می توان نام برد.لذامقاله حاضرعلاوه برموارد فوق به انسان ، فرهنگ و به بررسی نظریات جامعهشناسی و تفسیر جامعه شناختی از پدیدههای زیست محیطی میپردازد.بطوریکه در ابتدا به بررسی جایگاه طبیعت یامحیطزیست در میان نظریات گوناگون جامعهشناسی مطرح میپردازد که به عنوان نظریههای زیست محیطی شناخته شدهنیستند. این که چگونه جامعهشناسی در طول تاریخ خود تلاش کرده است خط مرز دقیقی میان مفهوم طبیعی و اجتماعیترسیم کند و به همین دلیل برای مدت زمان طولانی محیط زیست در حوزه علوم طبیعی قرار گرفتهاست، در حاالی که تمامیمفاهیم و فرایندهایی نظیر سیاست، اقتصاد، فرهنگ و سازمان های محیط زیست را سازمان میدهند و از آن تاثیرمیپذیرند.تا که رهیاف برونرفت از معضلات بیشمارزیست محیطی کاربردی ودرعمل قابلیت تحقق را دارا باشد.روشتحقیقکتابخانه ای –مشاهده ای ،علی پس رویدادی وروش تحلیل سیستمی واکولوژیک باتاکیدبرارزیابی اثرات زیست محیطیبوده است.بررسی ها حاکی از آنست که بشر طی ده هزارسال بهره کشی مستمر وسوداگرانه بجای گوش فرادادن به ندایطبیعت وبهره برداری بنحوی که منابع طبیعی فرصت تعادل یابی پویا وخودترمیمی راداراباشند ،باشتاب روز افزون به غارتطبیعت پرداخته علاوه براین با تمرکز درشهرهای بزرگ خارج از ظرفیت وتوان اکولوژیک ازیکسو وکوفتن برطبل مدرنیسموپست مدرنیسم که بارزترین جنبه های آن مصرف گرایی ، ازخودبیگانگی ، بی هویتی وعمیق ترشدن شکاف بینفقراواغنیا،تشدیدآلودگیهای زیست محیطی ،آسیب پذیری شدید مجتمع های زیستی دربرابرشدایدمحیطی وافزایش بلایاییچون سیلاب وخشکسالی چرخه های شریرودوروی سکه غفلت، می رود که سیاره زمین را یکسره به نابودی بکشاند به مثابهضرب المثل لاتین خطاب به انسان نا آگاه وزیاده خواه بایدگفت:آسیابان آسیابت خیلی تند می چرخد.اینروند تخریبی درحالیمحیط زبست کشور رادرمعرض فاجعه زیست محیطی قرارداده که به بهترین شکل دراصل پنجاهم قانون اساسی حفاظتوصیانت از محیط زیست از موارد الزام آوربرای آحادجامعه قلمدادوتخطی از اصول زیست محیطی وآلودن یا واردآوردن آسیب های زیست محیطی مستوجب عقوبت و مجازاتهای قانونی شناخته شده است.

آلودگی های زیست محیطی ،نقش وادارنده وبازدارنده انسان وفرهنگ او،ارزیابی اثرات زیست محیطی،درجه مدنیت جامعه ،اقتصاد محوری،تغییرات اقلیمی ومحیط،حوادث سوانح وبلایای طبیعی ومحیط،بهره برداری متعادل ومتوازن از محیط زیست باشد