رضا سرعلی - دانشجوی دکتری معماری، دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی، مدرس معماری دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه فردوسی مشهد

تحولات ناشی از موتوریزه شدن وسایل حمل ونقل، طی حدود سیصد سال پس از انقلاب صنعتی، مجموعه ای ازپیامدهای منفی زیست محیطی، اجتماعی-فرهنگی، بیولوژیکی، بهداشتی و ... را متوجه جوامع انسانی و شهرها ساخته که تبعات آن هنوز هم گریبان گیر شهرهای معاصر است. یکی از مهمترین تاثیرات مخرب ناشی از حضور گسترده ی اتومبیل در شهرها، از دست رفتن ارتباط غنی شهروندان با یکدیگر و نیز با محیط زندگی است. با ادامه ی این روند وتضاد ناشی از «حرکت بی قید و شرط اتومبیل در شهرها» و «تعامل اجتماعی شهروندان با یکدیگر» (که عامل اصلی سرزندگی و حیات مدنی شهرهاست)، واکنش و انتقاد صاحبنظران بر این رویه ی ناصواب برانگیخته شد. این نقدها، به موازات ارتقا و تکامل تئوریها و دانش طراحی محیط، انجام می گرفت و در یک ارتباط دوطرفه، ضمن تغذیه از تئوری ها، به تکامل آنها کمک می کرد. کامل ترین این تئوری ها، که مولفه های آن برای طراحی محیط از جامعیت نسبی نسبت به سایرین برخوردار بود، « تئوری مکان » نام داشت که توسط دیوید کانتر در سال 1977 ارائه شد. بر اساس این پیشرفت ها و یافته ها، نهادهای مسئول توسعه ی شهری نیز در کشورهای توسعه یافته، با تغییر رویکرد خود به خیابان، از یک معبرسواره به یک فضای شهری حمایت کننده از زندگی اجتماعی شهروندان، در دستورالعمل های ابلاغی خود برای طراحی خیابانها، اهمیت فراوانی را برای ویژگی مکان بودن یک خیابان قائل شده و با اشراف به مبانی تئوری مکان، بر توجه به زمینه ی اجتماعی وفرهنگی خیابان ها تاکید نمودند. این دستورالعمل ها در نقاط مختلف جهان، اصطلاحات مختلفی نظیر «خیابان کامل» خیابان قابل زندگی «خیابان مشترک»، « وونرف» و ... رابرای نامیدن خیابان هایی که در آنها جریان ترافیک موتوری آرام سازی شده و برای سایر شیوه های حرکتی مانند دوچرخه و پیاده نیز تسهیلات مناسبی فراهم میشود، به کار برده اند . در خارج از کشور، بر اساس این دستورالعمل ها ورویکردهای توصیه شده در آنها، هزاران خیابان طراحی و اجرا شده است؛ با این حال، در داخل کشور، علیرغم پیشرفتهای شایان توجه و تقدیر در این حوزه، در ابعاد نظری و عملی، نقایص عمده ای وجود دارد که ناشی از کلی گویی و عدم توجه به زمینه ی فرهنگی- اجتماعی داخلی «خودرو محور» بودن فضای فرهنگی حاکم و عدم پیوند بایسته و شایسته ی مباحث نظری و اقدامات عملی در این حوزه است.

خیابان، حرکت، مکان، وونرف