محمد فرجامی - کارشناس ارشد باستان شناسی، میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی

از اسفراین در گزارشهای مورخان و جغرافی دانان اسلامی به عنوان یکی از آبادی های مهم ولایت اپرشهر نیشابور که بر سرشاهراه ابریشم قرار داشته، نام برده شده است. مسلماً سابقه اسفراین به پیش از اسلام، دست کم به دورههای اشکانی و ساسانی میرسد که این منطقه به عنوان بخش مرکزی دولت پارتی قوم پرنی به حساب می آمده است. ذکر نام اسفراین در حدودالعالم سبراین ، البلدان یعقوبی، مسالک و الممالک اصطخری سفراین ، تاریخ سیستان و تاریخ بیهقى اسپراین، برهان قاطع اسپرایین ، ثعالبى ، مقدسی، یاقوت حموی، قزوینى ، ابن حوقل اسفرائین و احمد بهمنیار میان آباد، نشان از آبادانی اسفراین در قرون اولیه اسلامی دارد که معقول است تصور کنیم که این شهر به یک باره ایجاد نشده و ریشه در گذشته های دور دارد. با وجود اینکه شهر بلقیس یکی از آثار تاریخی برجسته خراسان شمالی قلمداد میشود تنها زمانی در کانون توجه قرار گرفت که شرکت آب منطقهای خراسان برای انتقال آب سد بیدواز در شمال شرقی اسفراین به اراضی کشاورزی پایین دست حفریات گستردهای در محدوده شارستان شهر بلقیس انجام داد که تخریب بیسابقه آثار تاریخی را در بر داشت. پس از این، میراث فرهنگی خراسان شمالی در سال 1831 این محوطه را به منظور تعیین عرصه و حریم گمانه زنی کرد. پس از روشن شدن اهمیت شهر بلقیس در جریان مطالعات مقدماتی، تلاشهای استان در جهت معرفی این محوطه باستانی به عنوان پایگاه میراث فرهنگی آغاز و سرانجام شهر بلقیس در سال 1833 به عنوان پایگاه میراث فرهنگی مصوب شد. شهر بلقیس تاکنون به مدت چهار فصل مورد کاوش باستانشناختی قرار گرفته که خلاصه نتایج فصول اول و دوم این کاوش ها به چاپ رسیده و گزارش فصول سوم و چهارم این کاوش ها به زودی منتشر خواهد شد. در این مقاله نظر داریم خلاصه ای از نتایج دو فصل پایانی کاوش های باستانشناختی این شهر اسلامی را به صورت فشرده بیان کنیم.

شهر بلقیس، اسفراین، کاوش های باستانشناختی، شهر اسلامی