صالح ارخی - استادیار گروه جنگل و مرتع دانشکده کشاورزی دانشگاه ایلام
رحیم نظری - کارشناس محیط زیست پالایشگاه استان ایلام

برآورد میزان فرسایش و رسوب در حوزه های آبخیز بدون آمار رسوب یکی از مسائل اساسی حوزه ها بوده و استفاده از روشهای تجربی را لازم می نماید تا داده های حاصل بتواند مبنایی برای برنامه ریزی های مدیریتی واقع گردد. حوزه آبخیز چشمه چاهی یکی از زیر حوزه های حوزه مانشت و قلارنگ بامساحت 4216 هکتار در استان ایلام می باشد که وقوع انواع فرسایش در آن قابل ملاحظه بوده، لذا برآورد مقدار رسوب و کمی سازی آن بر اساس روابط تجربی جهت طرحهای حفاظت آب وخاک ضروری می نماید. مدل MPSIAC یکی از این روشهای تجربی می باشدکه در اکثر حوزه های ابخیز کشور کارایی دارد. در این تحقیق با استفاده از نقشه پایه و سایر اطلاعات ونقشه های موجود و کنترل موقعیت واحدهای کاری بوسیله دستگاه GPS در طبیعت امتیاز 9 عامل موثر در مدل MPSIAC در هر واحد کاری تعیین و با جمع کردن انها میزان R (درجه رسوبدهی) در هر واحد کاری و با توجه به نسبت مساحت انها درکل حوزه بدست آمده و در نهایت با قرار دادن میزان R بدست آمده در رابطه مربوطه میزان رسوب براورد گردید. نتایج این تحقیق نشان میدهد که ضریب رسوبدهی در این حوزه 59/13 و مقدار رسوب ویژه آن 312 متر مکعب در کیلومتر مربع در سال و وزن مواد رسوبی 17532 تن در سال می باشد. با توجه به نتایج فرمول مورد بررسی در حوزه مورد مطالعه و مقایسه آن با اعداد جدول مربوط به مدل MPSIAC میتوان اذعان نمود که حوزه آبخیز چشمه چاهی از نظر فرسایش و تولید رسوب در وضعیت متوسط قرار داشه و شدت رسوبدهی آن بین 75-50 می باشد، همچنین مشاهده گردید میزان رسوب برآورد شده در این حوزه در کلاس فرسایشی 3 و از نظر طبقه بندی کیفی فرسایش در کلاس درجه متوسط قرارداشته و طبق تعریف این کلاس، می توان گفت که دراین حوزه جدا شدن و جابجایی ذرات خاک به میزانی است که اجرای برنامه های حفاظت خاک و آب ضرورت و اولویت داشته و استفاده از اراضی محدودیت زیادی دارد.

فرسایش و رسوب ، حوزه آبخیز چشمه چاهی ، مدل MPSIAC ، سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS)