اسماعیل ضرغامی - دانشیار گروه معماری دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی
جمال الدین مهدی نژاد - استادیار گروه معماری دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی
درسا فتوره چی - دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی

در دوران اسلامی، معماری بناهای سنتی ما به بالاترین حد غنای خود رسید تا آنجایی که معماران سنتی دوره اسلامی به دلیل اعتقادات قوی خود معماری را فراتر از کالبد میدیدند و وظیفه آن را القای معانی نمادین پر رمز و راز میدانستند. در نگاه آنان یک بنا ابزاری بود برای القای مفاهیم معنوی، معنایی. یکی از عناصری که در قرآن و عرفان به آن توجه معنایی و معنوی شده و بکارگیری آن در طراحی معماری لحاظ شده، عنصر آب می باشد. آب در معماری سنتی دوران اسلامی به بالاترین وجه معنایی و معنوی خود رسید به طوریکه با بررسی بناهای این دوران از طریق فلسفه و دینشناسی میتوان به نقش نمادین آب بیشتر پی برد. لفظ آب در قرآن چندین بار تکرار شده و اشعار عرفانی فراوانی به نقش حیاتی آب اشاره کرده است. به همین دلیل نقش آب که در دوران اسلام و در دوران قبل تر وجود دارد، معماران را به قرار دادن این عنصر مهم در بناهای خود برای احترام به ارزشهای اسلامی و ایرانی واداشت. این مقاله بر آن است تا به بررسی نقش نمادین آب با تکیه بر معناگرایی در معماری ایرانی-اسلامی بپردازد و نیز به درجه اهمیت این عنصر در دوران اسلامی برای معماران مسلمان با ذکر مثال توضیح دهد. روش تحقیق مبتنی بر مطالعات کتابخانهای است و رویکردی توصیفی-تحلیلی دارد. نتایج این تحقیق نشان میدهد که در دوران اسلامی، با فراروی از حضور کالبدی آب در معماری و معناگرایی در طراحیها، از عنصر آب برای القای اعتقادات و تفاسیری که قرآن از آب داشته و حضور هر چهبیشتر آن در بناهای ایرانی، استفاده میشده است. از طرفی همین توجه معناگرای معماران سنتی، منجر به ایجاد بعد زیبایی شناختی معماری آنان شود. امید است که این رویکردی که پیشینیان ما در نظر داشتند، به توجه هر چه بیشتر معماران امروزی ما سبب گردد و عصر حاضر که به نوعی بحران معنوی در نتیجه فراموش شدن وجه مقدس طبیعت روبرو شده، با القای دوبارهی وجه معنوی و معنایی در معماری، به احیای دوبارهی ارزشهای اسلامی منتهی شود.

آب، معناگرایی، معماری ایرانی-اسلامی، نقش نمادین