فاطمه شجاعی - دانشکده علوم زیستی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
مسعود شیدایی - دانشکده علوم زیستی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
زهرا نورمحمدی - گروه زیست شناسی ‚دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات‚ ‚پونک ‚تهران‚ ایران
فرح فراهانی - گروه میکروبیولوژی ‚دانشگاه آزاد اسلامی‚ قم ‚ایران

پنبه در ایران به دو صورت دیپلوئید و تتراپلوئید کشت می شود و هیبریداسیون وسیله ای برای افزایش تنوع ژنتیکی و بدست آوردن ارقام ممتاز وجدید در این محصول است. به علت کشت مداوم وانتخاب مصنوعی ارقام پنبه‚ تنوع ژنتیکی موجود کاهش یافته ومنجر به فرسایش ژنتیکی و از دست رفتن احتمالی لوکوسهای ژنتیکی شده که نتیجه آن آسیب پذیری درمقابل آفات و بیماری هاست. هیبریداسیون استراتژی عمده درون زادآوری در پنبه باهدف توسعه تنوع ژنتیکی دردسترس و تولید ژنوتیپ های جدید است.دراین تحقیق بررسی مولکولی تنوع ژنتیکی در رقم Mehr و هیبریدهای آن مطالعه شده است. RAPD و ISSR به عنوان مفیدترین نشانگرهای مولکولی برای بررسی تنوع ژنتیکی و هیبریداسیون در پنبه در نظر گرفته می شوند. بیش از 30 آغازگر RAPD استفاده شده که 21 آغازگر 219 باند قابل تکثیر تولید کردند. بسیاری از ارقام باندهای اختصاصی داشتند برای مثال ژنوتیپ های نسل اول Mehr X No Mehr X Belilzovar‚200 ووالد Mehr برخی از باندهای RAPD در هیبریدها وجود داشته ولی در والدین غایب بوده اند.تعدادی از باندها هم در والدین حضور داشته ودر هیبریدها نبوده اند. بالاترین تنوع ژنتیکی از لحاظ نشانگرهای RAPD مربوط به هیبریدهای Mehr X Sindose و Mehr X Belilzovar بوده است. ژنوتیپ والدی Mehr ازسایر ژنوتیپ ها متفاوت بوده و دورتر از بقیه قرار گرفته است. 9 آغازگر ISSR ، ء113 باند قابل تکثیر با بیش از 62 باند پلی مورف تولید کردند. بسیاری از باندهای ISSR تنها در ژنوتیپ های والدینی حضور داشته در حالی که بقیه تنها در هیبریدها حضورداشته اند.بالاترین تنوع ژنتیکی برای نشانگر ISSR هم در هیبریدهای Mehr X Sindose و Mehr X Belilzovar بوده است.حضور باندهای پلی مورف RAPD و ISSR در ژنوتیپ های والدینی و هیبریدهای ارقام پنبه بررسی شده نشان دهنده وجود تنوع ژنتیکی در این ژنوتیپ ها می باشد. با این حال وجود باند یا لوکوسهای خاص تنها در تعدادی از ژنوتیپ ها نشان دهنده حذف یادرج های منحصر بفردی در ماده ژنتیکی این ژنوتیپ هاست که ممکن است در برنامه های هیبریداسیون استفاده شود. پیشنهاد میشود که هیبریدهای Sindose X Mehr و Mehr X Belilzovar برای هیبریداسیون بیشتر استفاده شوند.

پنبه ‚ تنوع ژنتیکی ‚ پلی مورفیسم، ISSR ‚ RAPD