مهران علی الحسابی - استادیار دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه علم و صنعت تهران
نازنین گنجی زاده - کارشناس ارشد معماری، دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان

امروزه یافتن معماری مناسب مسکن روستایی که بتواند کیفیت های گذشته را برای جوابگویی به نیازهای انسانی ایجاد کند،ضرورت شناخت الزامات اصل سلسله مراتب فضایی، غنی سازی فضاها، ادغام فعالیتها و تکامل آنها در کنار یکدیگر را در وضعیت کنونی نمایان می سازد. سلسله مراتب از مفاهیم کلیدی در الفبای شکل گیری معماری مسکونی می باشد که با ساماندهی و ترکیب روابط فضاها و عناصر در قالب فیزیکی شکل می یابد و با توجه به ویژگیهای کاربردی، اجتماعی و فرهنگی و کالبدی فضا و نظام حرکت و دسترسی ، عمومی ترین فضاها را به خصوصی ترین مکان ها می پیوندد. ابتدایی ترین پیامد بیتوجهی به این اصل مهم را می توان عدم خوانایی عرصه های عمومی و خصوصی و رفع نشدن نیازهای ساکنانش بر شمرد که موجب بروز ناهنجاری های اجتماعی در عرصه خانه روستایی می شود. در این میان معماری مسکن روستایی ایران تجلی گاه مصادیق غنی و ارزشمند از بروز و ظهور اصل سلسله مراتب در خانههای سنتی روستایی است. این مقاله سعی دارد تا با اتکا به وسعت دانش معماران خانه های روستایی ایرانی در گذشته و مطالعه نمونه های آن و ظرفیت های ساخت مسکن امروز به باززنده سازی اصول طراحی در نظام فضایی مسکن جدید روستایی بپردازد. با این رویکرد، به مطالعه سازمان یافته تحقیقات کاربردی موجود در اصل سلسله مراتب فضایی و چگونگی تاثیر آن بر نحوه چیدمان فضاها و شخصیت بخشیدن به محیط انتخاب شده به واسطه ایجاد توالی فضایی با تکیه بر خلاقیت معماران روستایی اقدام کردیم. با برداشت و بهره گیری از مفاهیم کالبدی فضایی نمونه های مسکن روستایی بر - اساس پیروی از مراحل روش تحقیق تحلیلی توصیفی و تجربیات نگارندگان، به بررسی اصول بنیادین سلسله مراتب فضایی در - مسکن روستایی پرداخته و قانونمندی های طراحی در این زمینه را در مناطق روستایی استان خراسان ارائه نمودیم.

سلسله مراتب، عرصه بندی، روابط فضایی، مسکن روستایی، طراحی مسکن روستایی